Waarom bedrijven heropstarten in de eerste plaats betekent: mensen heropstarten

Velen slaken een zucht van verlichting nu er eindelijk wat duidelijkheid is over de exitstrategie uit de lockdown. Eindelijk mogen bedrijven terug opstarten! Het gaat dan om operationeel heropstarten en dat is relatief eenvoudig. Maar in al die heropstartplannen en -gidsen die nu circuleren, is er bitter weinig aandacht voor het heropstarten van de mensen in die bedrijven. Zonder mensen zijn er echter geen bedrijven. Laten we daarom bij de heropstart prioriteit geven aan de menselijke kant van het verhaal. Want het gaat heus om meer dan louter goed informeren en voorschriften doen naleven!

Voor de menselijke heropstart, los van de operationele opstart, is het cruciaal te begrijpen welke impact werknemers hebben ondervonden van de lockdown en de bijhorende maatregelen. Wie in twijfel trekt dat die impact invloed heeft op de menselijke heropstart, dwaalt, zoals blijkt uit volgende vijf stellingen.

1. Door onzekerheid en onduidelijkheid voelen we ons onveilig

De voorbije weken werden gekenmerkt door continue onzekerheid en onduidelijkheid. En in feite is dat vandaag niet anders. Er blijven vraagtekens over de verdere fasering van de exit. Over een mogelijke tweede lockdown. Over het behoud van je baan. Over het voortbestaan van het bedrijf. Dit continu aanwezige en sluimerende onveiligheidsgevoel triggert ons oerbrein in haar drie meest primaire reacties: fight, flight, freeze. Reacties die nuttig zijn wanneer we ons onveilig voelen.

Ons oerbrein is daarenboven serieus getraind vanaf de eerste dag van de lockdown. We zijn emotioneel besmet door de angst die we overal ervaren, geprikkeld door het gebrek aan toiletpapier, ongerust door de dagelijkse corona-score. Onbewust verkeert ons oerbrein in een haast continue staat van alertheid - wat zich uit door bijvoorbeeld gefrustreerde reacties op een rommelige persconferentie of de vreemde reacties wanneer men iemand hoort hoesten.

De huidige aanbevelingen focussen erg op veilig heropstarten door strikte controle op het naleven van regels en elkaar hierop aanspreken. Ze focussen met andere woorden op wat niet veilig is. Ik kan alleen hopen dat we zo verstandig zijn om bij de vertaling ervan naar de werkvloer ook aandacht te besteden aan de manier waarop de controle gebeurt én de manier waarop mensen hierop worden aangesproken.

2. Telewerk heeft voordelen, maar de lockdown vergroot de nadelen

Over de voordelen van telewerken zijn er de voorbije tien jaar heel wat studies terug te vinden. Maar om bedrijfsleiders massaal te overtuigen om het toe te laten, was blijkbaar Covid-19 nodig. De hoera-stemming bij de voorstanders van telewerk valt dus te begrijpen.

Maar laten we eerlijk zijn en het ook hebben over de nadelen, vooral dan die voor de telewerker zelf. Het onderzoek ‘The State of Remote Work 2019’ bevroeg internationaal waar telewerkers mee worstelen. Dit waren enkele antwoorden en percentages in wat je zou kunnen noemen ‘normale omstandigheden’ (dus zonder lockdown, beperkte verplaatsingen, gesloten scholen, preteaching, enzovoort):

• Eenzaamheid (19%)
• Samenwerking en communicatie (17%)
• Afleidingen thuis (10%)

Het is koffiedik kijken hoeveel eenzamer telewerkers zich zijn gaan voelen en welke impact het op afstand samenwerken en communiceren heeft gehad op de relaties tussen teamleden. Het is ook een groot vraagteken welke mentale belasting de afleidingen van partner, kinderen, huishouden,… vormen. De antwoorden op deze vragen zullen verschillen van persoon tot persoon en van bedrijf tot bedrijf. Maar dat de cijfers uit ‘The State of Remote Work’ zullen overtroffen worden, lijkt me evident.

De opluchting om weer aan het werk te gaan, om de collega’s weer te zien, zal bij velen dan ook groot zijn, maar…

3. Onze huidhongersnood zal noodgedwongen verder toenemen

Social distance is de regel. Bij de heropstart wordt er daarom onder andere aangeraden om mensen gespreid te laten toekomen, lunchpauzes zo kort mogelijk te houden, contacten met externen te beperken. Allemaal voorbeelden van momenten waarop we normaal even bij elkaar kunnen inchecken, samen wat stoom kunnen aflaten, onze gedachten kunnen verzetten.

Laten we alsjeblieft goed blijven beseffen dat de mens een sociaal wezen is. We hebben fysiek contact nodig, iets waarvoor zelfs de mooie term ‘huidhonger’ werd bedacht. Die nood is des te groter wanneer we ons onveilig voelen, wat, zoals hiervoor besproken, vandaag op verschillende vlakken het geval is. Maar dat fysieke contact mag niet en dat zorgt vaak onbewust voor nog meer stress, ‘honger’, onveiligheid. We hebben huidshongersnood en we mogen die niet verhelpen.

De blijdschap om weer samen te komen met collega’s kan dus wel eens een teleurstelling worden. Dus hoe ga je daarmee om, als individu, als team, als bedrijf? Hoe probeer je dit te ondervangen? Ook dat is deel van een heropstartaanpak.

4. Er leeft heel wat ondernemersschaamte

Er is me de laatste weken ook iets opgevallen bij heel wat bedrijfsleiders en ondernemers waar ik mee in contact kwam. Bijvoorbeeld hoe ze momenteel worstelen. Sommigen liggen in bed tot 11 uur. Anderen willen deze periode van gedwongen vertraging wel gebruiken om eindelijk te beginnen aan die stapel boeken, maar ze slagen er niet in om een bladzijde te lezen zonder hun aandacht te verliezen.

Ik hoor ook hoe ondernemers worstelen met schaamte over hun ondernemer-zijn. Het cliché zegt dat een echte ondernemer overal mogelijkheden ziet (‘never waste a good crisis’, weet je wel). En de media voeren prachtige voorbeelden op van ondernemers die nu inderdaad met nieuwe projecten op de proppen komen en inspelen op de huidige situatie.

Er is echter ook een grote groep ondernemers die momenteel geen idee hebben wat te doen. Die geen inspiratie hebben. Die niet weten welke richting ze met hun bedrijf uit moeten. Ze schamen zich hierover zowel naar andere ondernemers (ben ik wel een ondernemer als ik nu geen actie onderneem?) als naar hun medewerkers (wat voor een leider ben ik als ik geen uitweg vind of als ze weten dat ik momenteel niks gedaan krijg?).

Toch wordt bij de opstart verwacht dat deze mensen het voortouw nemen. Hoe zorgen we dat zij daar klaar voor zijn?

5. Het mondmasker gaat gepaard met negatieve associaties

Eén van de bijkomende maatregelen die werden bekendgemaakt door de Nationale Veiligheidsraad, is het gebruik van mondmaskers. Zo’n mondmasker bedekt al snel de helft van het gezicht en dat heeft impact waar we toch rekening mee moeten houden.

Ten eerste bemoeilijkt het onze communicatie met elkaar. Je denkt hierbij waarschijnlijk onmiddellijk aan de gedempte stem die vaak moeilijker te verstaan is. Dat klopt, maar een groter probleem is dat mondmaskers een groot deel van de gezichtsexpressies maskeren. Nochtans zijn net deze een belangrijk onderdeel van de non-verbale communicatie waar we als mens de meeste informatie uit halen. Dat zal elke communicatiespecialist beamen.

Daarenboven associëren we iemand die zijn gezicht bedekt onbewust met gevaarlijke of onveilige/onaangename situaties. Denk maar aan een bankovervaller of een chirurg.

Het gevaar van de mondmaskers is dus dat ze het onveiligheidsgevoel verhogen, communicatie bemoeilijken en ons vertrouwen in elkaar onbewust ondergraven.

Een aanpak zonder maskers

Verschillende van de stellingen hierboven zijn trouwens ook van toepassing op mensen in bedrijven uit essentiële sectoren. Voor heel wat van deze mensen die wel aan het werk konden blijven, steeg ook nog eens de werkdruk, waardoor zij op een bijkomende manier impact ondervonden.

De vraag is dan ook niet of maar hoe je omgaat met die impact op mensen en hoe je dus die menselijke heropstart moet aanpakken. In tegenstelling tot de operationele kant van de heropstart, kan je hiervoor geen algemene gids of stappenplan opstellen.

De beste aanpak is immers afhankelijk van de specifieke context van het bedrijf en de mensen die ermee verbonden zijn. Het belangrijkste is om te zorgen dat tijdens de heropstart en zolang de maatregelen van kracht zijn mensen zich met elkaar, het bedrijf en zichzelf verbonden voelen. Dat ze zich welkom weten, ook met de angsten, twijfels en worstelingen die ze in deze periode ervaren.

Zoiets is enkel mogelijk wanneer authentiek en kwetsbaar leiderschap meer zijn dan hippe workshops om te volgen of boeken om te lezen. Dat respect en mensgerichtheid niet enkel gebruikt worden om het corporate of employer brand te doen blinken maar ook de richtsnoeren zijn om met elkaar in alle omstandigheden om te gaan. Dat emoties tonen op de werkvloer verder gaat dan het gebruik van emoji’s. Kortom, dat we in een werkcontext zonder maskers samen kunnen en durven zijn.

Sterker voor de toekomst

Ik besef dat het idee om zo met elkaar om te gaan op de werkvloer voor velen best beangstigend is. En zoals ik zelf vaak genoeg ervaar, is het dat in het begin ook. Maar telkens wanneer zo’n stap gezet wordt, versterkt dat het veiligheids- en groepsgevoel. Bij elke stap ontstaat er meer inzicht in wat er leeft en wat de noden zijn van elk individu, van het team en van het bedrijf als sociaal geheel.

Het zetten van die stappen vraagt een tijdsinvestering op een moment dat de financiële druk er mogelijk is om zo snel mogelijk operationeel naar business as usual te gaan. De verleiding is om ze daarom (nu even) niet te zetten. Maar wat is het alternatief wanneer je het niet doet? Ik vrees dat dat snel zichtbaar zal worden in de verloop- en ziektecijfers, in de productiviteit en efficiëntie, en dus in je financiële balans.

Aan de andere kant, door daar nu bewust mee om te gaan en daar voldoende tijd voor vrij te maken, ga je niet alleen zorgen voor een succesvolle heropstart uit de lockdown, maar versterk je jouw mensen en jouw bedrijf ook echt voor de toekomst, wat die ook zal brengen.