“In België ben je na een faillissement verbrand als ondernemer. Terwijl mislukking net een springplank naar succes kan zijn”

Ieder mens maakt fouten, falen hoort nu eenmaal bij het leven. En toch vegen we mislukkingen liefst zo snel mogelijk onder de mat, om vooral te kunnen opscheppen over onze succesverhalen. Door het taboe rond falen missen we enorme kansen, vindt Nederlander Paul Iske. Als oprichter en ‘Chief Failure Officer’ van het Instituut voor Briljante Mislukkingen - tevens de titel van zijn nieuwste boek - heeft hij het tot zijn persoonlijke missie gemaakt een gezonder innovatieklimaat voor ondernemerschap te creëren, door het waarderen en vooral ook leren van mislukkingen. “Als we meer begrip kweken voor de complexiteit van innoveren en ondernemen, zullen we ook makkelijker accepteren dat mensen in de fout gaan.” Een ode aan de mislukking. Of beter gezegd: de briljante mislukking.

We leven in een Facebook-werkelijkheid

Paul Iske, een veelgevraagd internationaal spreker en consultant, is ook hoogleraar aan de Open Innovation & Business Venturing aan de School of Business and Economics van de Universiteit Maastricht. “Als je weet dat 90% van de ondernemersplannen mislukt, is het toch vreemd dat geen enkele onderwijsinstelling haar studenten daarop voorbereidt. Op de schoolbanken krijgen we enkel skills aangereikt om de kans op succes zo groot mogelijk te maken. Falen is geen optie. Op die manier creëren we een gekleurde werkelijkheid, die ik ook wel eens de Facebook-werkelijkheid noem: de wereld van sociale media waarin alles blinkt, en waar iedereen gelukkig en succesvol is. Maar het leven is net iets complexer dan dat. Er zit ook een intrinsieke onvoorspelbaarheid in die maakt dat mensen af en toe de bal misslaan. Daar is niks mis mee. Integendeel, mislukkingen maken de wereld beter en mooier. Zolang we er maar van durven te leren, want daar draait het tenslotte allemaal om.”

“In ons geconditioneerd denken hebben alle problemen een oplossing wat uiteraard niet strookt met de realiteit”, vervolgt Iske zijn betoog. “Het feit dat we die onvolmaaktheid moeten omarmen, is iets wat veel mensen niet goed snappen. Op sociale media laten we enkel nog onze mooiste kant zien. Het leven zoals het werkelijk is, wordt bijna niet meer geaccepteerd.”

Navigeren in plaats van controleren

Een dieper begrip kweken over waarom dingen nu juist mislukken, volgens Paul Iske zou het een eerste stap in de juiste richting zijn. “Het zit gewoonweg niet in ons DNA om toe te geven dat we compleet de mist zijn ingegaan. Nochtans zouden mensen het recht moeten hebben om te falen en om te leren van hun mislukkingen. Als we iets voor de eerste keer doen, en niet weten wat de uitkomst is, hoort daar altijd een zeker risico bij. Dat moet je kunnen accepteren, anders kom je niet vooruit. Innoveren is risico’s nemen, vallen en weer opstaan, om het de volgende keer anders aan te pakken. Die verantwoordelijkheid dragen we allemaal, we moeten elkaar daarin aanmoedigen.”

Falen is het nieuwe slagen. Onderzoek toont aan dat wie ooit ‘briljant’ failliet is gegaan en het nadien opnieuw probeert zeker niet minder kans op succes heeft dan bijvoorbeeld een startende ondernemer. “Eigenlijk zou je moeten filteren op wat nu precies het faillissement veroorzaakt heeft”, vindt Iske. “Mensen die briljant failliet zijn gegaan - waarbij dus geen sprake is van fraude, opzet of verwijtbare onkunde - zouden moeten worden aangemoedigd om hun aspiraties als ondernemer alsnog waar te maken. Zij verdienen absoluut een tweede kans. In België en Nederland is dat helaas niet zo. Daar ben je na zo’n faling als ondernemer verbrand. Terwijl je in de Verenigde niet eens meetelt als je niet overkop bent gegaan.”

Veel bedrijven lijden aan Corporate Alzheimer

Een ondernemer die vandaag makkelijk zijn weg wil vinden, moet navigeren in plaats van controleren. “Dat kan je leren door te experimenteren, durven fouten maken en af en toe bijsturen”, weet de Nederlandse hoogleraar. “Zoiets leidt vaak tot nieuwe inzichten, een ‘aha-moment’. Veel briljante mislukkingen ontstaan volgens het Columbus-principe. Je bent naarstig op zoek naar iets en komt onverwacht tot een heel ander resultaat. Met een duur woord noemen we dat ‘serendipiteit’. Zo beschouwd kan elke mislukking een leermoment en dus zeer waardevol zijn.”

“Een bedrijfscultuur die geen fouten toelaat, zet een rem op innovatie. Wanneer mensen niet bang hoeven te zijn dat iets niet lukt, voelen ze zich vrijer. En daar profiteert iedereen van: de werknemers zelf, maar ook de organisatie en maatschappij in zijn geheel”, aldus Iske. “Heeft een bedrijf echter geen open cultuur waar medewerkers hun fouten durven te erkennen, dan kan er snel een sfeer van verbergen ontstaan en wordt er helemaal niks geleerd. Ik noem het georganiseerde domheid, omdat de processen en organisatiecultuur in dat geval een duurzame kennisontwikkeling dwarsbomen. Voorbeelden van ondernemingen die lijden aan ‘corporate Alzheimer’ zijn er in overvloed: kennis wordt vergeten en niet meer gebruikt.”

Iske wil voorgoed afrekenen met het taboe rond falen. In een aanstekelijk pleidooi neemt hij het niet enkel op voor mensen die zakelijk failliet gaan, want falen kan je net zo goed op amoureus, wetenschappelijk of sportief vlak. “Het belangrijkste is dat er een omgeving wordt gecreëerd waarin we aan de ene kant mensen aanmoedigen om dingen te blijven proberen en er aan de andere kant een cultuur ontstaat waarbij ze zich niet hoeven te schamen als het een keer niet lukt. Zeker niet als er uit geleerd wordt en die kennis wordt verspreid. Mislukking als springplank naar succes.”

Wat maakt een mislukking briljant?

Maar wat moeten we nu precies verstaan onder ‘briljante mislukking’, een term waar naar verluidt zelfs een copyright op zit? “Het is niets anders dan een goed voorbereide poging om iets te realiseren, met een andere uitkomst dan gepland én - nog veel belangrijker - een leereffect. Briljant mislukken gaat om positieve verandering door proberen en leren, er moet een positieve context rond gecreëerd worden”, verduidelijkt de Chief Failure Officer van het Instituut voor Briljante Mislukkingen. “Wanneer iemand van de Eiffeltoren springt om te kijken of de zwaartekracht het nog doet, getuigt dat niet van bijster veel visie en een goede risico-inschatting.”

“Wat telt, is dat je van tevoren goed hebt nagedacht over je plan, dat je de risico’s hebt ingeschat, en er achteraf ook van hebt geleerd.” Om te kunnen kwalificeren hoe geniaal zo’n mislukking daadwerkelijk is, bedacht onze noorderbuur een formule, de Briljante Mislukking-score. “We toetsen dit af aan vijf aspecten die samen het acroniem VIRAL vormen: idealiter gaat de kennis viraal en wordt ze zo wijd mogelijk verspreid. Men moet daar heel open over kunnen, willen en mogen zijn, en het niet snel even onder het vloerkleed vegen.”

“De V staat voor Visie en Value: heb je iets ondernomen wat ook echt de moeite waard is. De letter I staat voor Inspiratie en Inzet: ben je er ten volle voor gegaan, wat eveneens belangrijk is om een hoge waardering te krijgen. De R staat voor Risico: hoe realistisch ben je omgegaan met mogelijke risico’s. Risico’s helemaal uitsluiten, is zowat het slechtste wat je kan doen. Waar wij voor pleiten, is een ondernemende blik op risico, in relatie tot succes. A verwijst naar de Aanpak: heb je de zaken goed aangepakt, zijn er voldoende mensen geraadpleegd en is er gebruik gemaakt van de beschikbare kennis. De laatste letter, L, staat voor Leren: werden de juiste lessen getrokken uit zo’n mislukking en heb je die leermomenten ook met anderen gedeeld?”

Geestelijke vader van LinkedIn ‘avant la lettre’

Wat vindt de Chief Failure Officer zelf zijn meest briljante mislukking tot dusver? “Dat was midden jaren negentig, toen ik voor Shell werkte. Bleek dat de meeste werknemers geen flauw benul hadden van wat hun collega’s precies deden in het bedrijf, welke opleiding ze genoten en waar hun voornaamste expertise lag. Na honderden medewerkers te hebben geïnterviewd, maakte ik voor elk van hen een persoonlijk profiel, mét foto, aan die ik via een zelfgebouwde applicatie op ons intranet plaatste.”

“Dat systeem werkte zodanig goed, dat ik besliste Shell te verlaten en mijn idee te vermarkten. Bleek dat ik daarmee tien jaar te vroeg kwam, de markt was er niet rijp voor: internet werd nog niet op grote schaal gebruikt en de meeste bedrijven hadden niet eens een intranet. Op het moment dat LinkedIn het levenslicht zag, heb ik toch even geslikt, zeker als je dan ziet hoeveel miljoenen mensen het vandaag gebruiken. Timing is ontzettend belangrijk bij innovatieprocessen. Te snel resulteert veelal in een mislukte marktintroductie, te laat evenzeer. Maar desondanks ben ik nog altijd trots op mijn briljante mislukking.”

In die mate zelfs dat het een eervolle vermelding kreeg op zijn curriculum vitae. Het idee van een CV of failures komt van Johannes Haushofer, hoogleraar psychologie aan de Amerikaanse Princeton University. Die kwam tot de conclusie dat hij zijn huidige succes te danken had aan de manier waarop hij voordien met mislukkingen is omgegaan. “Datzelfde patroon zie je ook bij ondernemers die het gemaakt hebben: dat hun succes vandaag is gebouwd op vroegere waardevolle ervaringen toen ze nog helemaal niet zo succesvol waren”, aldus Iske.

Businessplan is verzameling leugens

Mocht er wat meer begrip zijn voor de complexiteit van innoveren en ondernemen, dan zouden we ook makkelijker mislukkingen accepteren. Iske: “Mensen willen nog te vaak dingen controleren en voorspelbaar maken. Daarom dat we voor alles en nog wat een businessplan opstellen. Terwijl het voor mij niet meer is dan een verzameling leugens die een ander doen besluiten wat jij wil dat hij besluit. Men vertelt elkaar vooral wat men wil horen, want dan krijg je support.”

“Geloof me, ik heb in mijn carrière al heel veel businessplannen onder ogen gehad en bijna altijd wordt daarin een soort van schijnzekerheid gecreëerd. Men gaat daarin allerlei zaken beloven maar aangezien in ons deel van de wereld de stelregel is dat je gedane beloftes moet nakomen, gaan we daar zeker vooral niet te kwistig mee om. Want stel je voor dat iets niet lukt…”

“In de States is het net iets anders: wanneer een ondernemer daar faalt en de investeerder zijn geld in rook ziet opgaan, overheerst steeds het gevoel dat je daar samen bent ingestapt. Terwijl een ondernemer in Europa voornamelijk geplaagd wordt door schuldgevoelens ten aanzien van degene die in zijn mislukt project investeerde, omdat het vertrouwen zogezegd is beschaamd”, zegt Iske.

“Dat zorgt ervoor dat men het in onze contreien nog steeds heel vervelend vindt als iets mislukt. Uiteraard is het niet verkeerd dat mensen zich sociaal ook verantwoordelijk voelen voor de uitkomsten van hun activiteiten maar als het leidt tot angst en verlamming, doen we onszelf en elkaar te kort.”