Pas nu hij met artificiële intelligentie werkt, komt fysicus en Zen-boeddhist Radu Surdeanu tot inzicht over hoe de kloof tussen mens en technologie te dichten. Mededogen is de gemeenschappelijke taal die we spreken. Binnen het Leuvense Happonomy maakt Surdeanu zich sterk om mensen bewust te maken dat we angst voor een technologisch dystopia kunnen vervangen door liefde-goedheid en mededogen. In een interview met Mischa Verheijden doet hij zijn inzichten uit de doeken.

De manier waarop zijn leerkracht fysica op de middelbare school les gaf, was zo fantastisch dat Radu Surdeanu, opgegroeid in Roemenië, al op 14-jarige leeftijd vastbesloten was om fysicus te worden. “Toen ik fysica ging studeren, begon ik tegelijkertijd met Japanse traditionele vechtkunsten en vooral karate. Om binnen de vechtkunsten je lichaam, geest en ziel in evenwicht te brengen, moet je ook aan zen-meditatie doen. Dat vond en vind ik nog altijd heel fijn, naast die harde wetenschap.”

Blauwe wereld

Aan de Vrije Universiteit in Amsterdam gaat Surdeanu verder studeren. “Ik kwam in een wereld terecht waar de mensen heel blauw zijn. Heel procedureel: buiten de vergelijking en de formules bestaat er voor hen niks. Dat wrong en ik voelde me niet op mijn plek daar.”

“Mijn professor zag dat ook en zei: ‘Je bent niet echt een hardcore fysicus’. Dat kwetste me, omdat ik goede punten haalde. Maar hij bedoelde ‘Je bent niet echt een blauwe’. Ik keek verder dan het procedurele en dat was niet de bedoeling. De bedoeling is harde wetenschap.”

“Ik ben mijn eigen weg gegaan en in het bedrijfsleven terecht gekomen. Ik deed en doe daar ook gewoon de heel relevante harde kant. Een PhD in kwantumfysica, bij twee multinationals onderzoek gedaan rond nanotechnologie die leiden tot 47 patenten en nu bezig om de AI-strategie voor een andere multinational uit te zetten.”

De tijd is nu wel rijp om het systeem op een ander niveau te brengen en de harde wetenschap te combineren met spiritualiteit. Ik ben ook zeker niet de enige fysicus die dat doet

“Ik ben nu dertig jaar actief in de wereld van wetenschap, technologie en fysica, maar ben ook al die tijd verder gegaan met zen”, vervolgt Surdeanu zijn verhaal. “Volgens mij is de tijd nu wel rijp om het systeem op een ander niveau te brengen en de harde wetenschap te combineren met spiritualiteit. Natuur en mediteren brengen mij tot rust en zo kom ik tot veel meer inzichten in mijn zoektocht naar hoe die twee werelden bij elkaar te brengen.”

Radu Surdeanu met zijn kinderen, mediterend aan een meer in Zweden.

“Ik ben ook zeker niet de enige fysicus, andere wetenschappers doen het eveneens. Ik denk aan Xuan Thuan Trinh die met Matthieu Ricard ‘The Quantum and the Lotus’ heeft geschreven en Chris Impe, die na zijn ervaring met Science for Monks in Tibet ‘Humble Before the Void’ uit zijn pen liet vloeien.”

Artificiële Intelligentie ontraadselen

Vandaag werkt Surdeanu vooral rond artificiële intelligentie: wat er allemaal op ons afkomt en hoe AI onze maatschappij gaat veranderen. “Wat ik zie, is dat alle discussies en gesprekken over AI vanuit angst worden gevoerd. Angst voor China dat alles gaat overnemen. Angst voor de Verenigde Staten die veel beter zijn dan wij. Europa heeft niet genoeg toegevoegde waarde en niet genoeg geld om te investeren... Allemaal komt het voort uit angst.”

“Er is de angst dat robots het van ons gaan overnemen. Maar dit is waar we staan: als je een kind van twee een hond laat zien en dan nog een hond, dan weet het de derde keer: dit is een hond. Als je een algoritme wil trainen, moet je 1,2 miljoen beelden van honden laten zien voordat het met een redelijke zekerheid weet: dit is een hond.”

“Een andere angst is dat alle banen zullen verdwijnen. Agoria toont met een recente studie aan dat er voor elke baan die verdwijnt door artificiële intelligentie 3,8 nieuwe banen in de plaats komen. Natuurlijk kan jouw job van nu verdwijnen en in de volgende tien jaar bestaat de kans dat 50% van de jobs verdwijnt.”

“Nog zoiets is de angst dat mensen irrelevant worden. Maar als je ziet wat ons speciaal maakt… Kijk naar AlphaGo, toen de robot het Go-spel won, deed hem dat niets. Zijn tegenspeler was er kapot van. Die emotie zie je alleen bij mensen, dus ik denk dat er voor mensen nog heel veel te doen is in de maatschappij.”

Om te laten zien dat AI geen science fiction scenario is van robots die het van ons overnemen, is bewustwording een heel belangrijk punt

“Pas op, ik begrijp die angst voor AI en andere technologieën. Die is gebaseerd op iets dat diep in ons bestaat. Het is een overlevingsdrang, een oerinstinct. Ik heb mededogen voor mensen die die angst hebben.”

“Om te laten zien dat AI geen science fiction scenario is van robots die het van ons overnemen, is bewustwording nodig. Artificiële Intelligentie ontraadselen, noemen we dat. Uitleggen en laten zien wat AI echt betekent, hoe ver we staan en wat de impact op maatschappij zou zijn. Zoals de Finse regering bijvoorbeeld met de gratis online cursus elementsofai.com doet.”

Technologiekloof

Die bewustwording is nodig omdat de fysicus de kloof tussen technologie en mens momenteel enorm ziet groeien: “Technologie groeit exponentieel, onze denkwijze lineair. Ik zie onze regering en Europa nadenken over hoe ze hierop moeten reageren.”

“Er zijn mensen die zeggen dat we veel meer moeten investeren in STEM: Science Technology Engineering Mathematics. Zodat veel meer mensen dat gaan studeren en we meer diversiteit hebben in die velden. Maar wat je dan doet, is je lineair denken op een hoger niveau brengen. En de kloof groeit ondertussen verder”, stelt Surdeanu.

We blijven steeds lineair denken. Dat is vandaag de limiet van onze intelligentie

“Ook meer investeren in banen die met artificiële intelligentie te maken hebben, is nog steeds lineair denken. Net zo met consultants die de procedures die tot nu toe werkten, blijven toepassen voor de toekomst. We blijven steeds lineair denken. Dat is vandaag de limiet van onze intelligentie. En zo blijft de kloof groeien.”

Oxford definitie van succes achterhaald

Dat die kloof blijft groeien en we daarbij gevangen zitten in ons lineair denken, heeft volgens Surdeanu onder andere te maken met het feit dat succes wordt bepaald door de Oxford definitie van succes, die door de meeste mensen aanvaard is: een doel bereiken door het verzamelen van roem, rijkdom of sociale status.

“Het is bizar dat we nog steeds diezelfde definitie van succes hebben. Je hoort steeds meer stemmen opgaan om succes te herdefiniëren. Zelfs Oxford denkt dat we haar definitie van succes moeten veranderen, omdat de wereld aan het veranderen is.”

“Je ziet veel meer gelukkige mensen zonder rijkdom, zonder status en zonder bekend te zijn. Kijk naar Bhutan, zij hebben zelfs een Ministerie van Geluk. Voor hen is succes iets heel anders dan voor ons in de westerse wereld. Maar uiteindelijk weet je wel dat iedereen gelukkig wil zijn.”

Mededogen overstijgt alles

“Wat is dan onze gemeenschappelijke taal?” vraagt Surdeanu zich hardop af en hij geeft ook direct het antwoord: “Voor mij is dat mededogen. Mededogen is wat we allemaal gemeenschappelijk hebben. Je hoeft er niet eens woorden voor te gebruiken: neem de handen van de ander in je eigen handen, kijk de ander in de ogen en je voelt mededogen.”

“Het was lange tijd een worsteling voor me hoe ik die werelden van harde wetenschap en spiritualiteit kon verenigen. En pas nu ik met AI werk met alle vragen die daarbij komen, kwam ik tot het inzicht dat het eigenlijk heel simpel is: mededogen eerst en al de rest volgt.”

Dat inzicht heeft Surdeanu bij Matthieu Ricard gehaald, een moleculair bioloog die schrijft over wetenschap en boeddhisme, maar vooral bekend is als boeddhistisch monnik en persoonlijk vertaler van de Dalai Lama.

Uit hersenonderzoek blijkt dat op mededogen mediterende monniken, waaronder Matthieu Ricard, heel hoog scoren in het hersengebied dat met geluk wordt geassocieerd.

“Bij mededogen was de hersenactiviteit van de mediterende monniken in het geluksdeel off the charts”, weet Surdeanu. “Ja, dat is wat ons gelukkig maakt. Mededogen overstijgt alles en is hetzelfde in alle maatschappijen, alle religies, alle morele systemen.”

Mediteren op school

“Ik heb me in Leuven aan Happonomy verbonden om mensen bewust te maken dat mededogen een heel belangrijke rol speelt bij een waardevol leven”, zegt Radu Surdeanu. “Bij twijfel, kies mededogen. Het is niet het enige wat een mens gelukkig maakt. Binnen Happonomy onderscheiden we vijf pilaren en eenentwintig dimensies die ons leven meer waarde en levenskwaliteit biedt.”

“Maar mededogen is volgens mij zeker de gemeenschappelijke taal die ons gelukkig kan maken. Ik ben er dan ook echt van overtuigd dat we de schoolcurricula moeten veranderen. Je ziet nu heel veel focus op STEM en STEAM, omdat sommigen er nog de A van Arts bij doen. Maar waarom nemen we spiritualiteit niet op en gaan we mediteren op school en rond mededogen werken?”

We moeten echt vroeg beginnen met het bewustzijn van wat waardevol is in ons leven: liefde-goedheid en mededogen. Dan krijgen we een totaal andere maatschappij

“Dat is voor kinderen fantastisch. Je ziet ze totaal veranderen na tien minuten meditatie. Ze worden veel rustiger en gaan op een andere manier met elkaar om. We moeten echt vroeg beginnen met het bewustzijn van wat waardevol is in ons leven: liefde-goedheid en mededogen. Dan krijgen we een totaal andere maatschappij.”

“Je merkt het aan jezelf: als je gaat mediteren op mededogen, dan krijg je een totaal andere kijk op de wereld. Je kunt beslissingen nemen vanuit angst of vanuit liefde. Die twee kunnen niet tegelijkertijd bestaan. Dat is niet eens een procedure, het is een keuze. Eén vraag stellen: kies ik vanuit angst of vanuit liefde?”

AI ontwikkelen vanuit mededogen

“Als je als hardcore software engineer of fysicus met mededogen in je achterhoofd een systeem ontwikkelt, dan denk je niet lineair”, klinkt het. “Mededogen is niet lineair. Je groeit dan als mens samen met de technologie. Zo kunnen we de mensheid op een hoger niveau brengen. En artificiële intelligentie is een tool daarvoor. Als je een AI-systeem wilt ontwikkelen dat goed is voor de maatschappij, hoe ga je dan bepalen wat goed is voor de maatschappij? Wat moet je dan inzetten: is dat alleen maar het deep learning algoritme of machine learning?”

We hebben met AI nu echt de kans om mensen bij elkaar te brengen die anders niet met elkaar praten

“Nee, dan heb je niet alleen IT’ers nodig, maar ook wetenschappers, filosofen, juristen, financieel experts, dokters en verpleegsters. We hebben met AI nu echt de kans om mensen bij elkaar te brengen die anders niet met elkaar praten.”

“Dat is voor mij ook een van de sterke punten van Europa. Door de diversiteit die we in Europa hebben, kunnen we heel goed complexe systemen en projecten managen. En een compromis sluiten. Daar moeten we op focussen en dan alle silo’s breken en mensen bij elkaar brengen. Dan tillen we de mensheid naar een veel hoger niveau. Daar geloof ik in.”

AI formulieren laten invullen

“Het was laatst in het nieuws dat een verpleegster 80 procent van haar tijd spendeert aan het invullen van formulieren. En dat er heel veel verpleegsters zijn die een burn-out krijgen. Natuurlijk, als je 80 procent van je tijd spendeert aan formulieren invullen. Niemand wil dat. En het hoeft ook niet”, aldus Radu Surdeanu.

“Dan krijg je gefrustreerde verpleegsters die uiteindelijk niet meer vriendelijk kunnen zijn, terwijl ze die job hebben gekozen omdat ze mededogend zijn en mensen willen helpen.”

Als directeur van een ziekenhuis zou ik in plaats van veel geld uit te geven aan een consultant jonge mensen in een AI-lab om een systeem te ontwikkelen dat alle formulieren invult en verbindt

“Al die formulieren en administratie kun je helemaal wegnemen met AI. Waarom doen we dat niet? Dat is toch raar. Als ik directeur van een ziekenhuis was, zou ik in plaats van veel budget uit te geven aan een consultant hoe de managing van het ziekenhuis beter kan, dat geld spenderen aan jonge mensen in een AI-lab om een systeem te ontwikkelen dat al die formulieren invult en verbindt. Ik garandeer je: binnen zes maanden heb je een fantastisch systeem.”

“Dat doen, is mededogen voor de verpleegster, mededogen voor de patiënten en uiteindelijk mededogen voor de hele maatschappij, omdat er veel meer menselijke interactie gaat zijn tussen verpleegster en de patiënten. Ze heeft dan meer tijd voor koffie drinken, een babbeltje slaan, een wandeling maken,…”

Terug meer mens zijn

Het mooiste ervan is volgens Surdeanu dat het ons ook niet eens veel geld zou kosten. “Het is een verschuiving van waar wij nu geld aan spenderen. Dat vraagt een mindshift en daar hebben we nog een lange weg te gaan.”

“Maar we kunnen beginnen. Laten we terug meer mens zijn. De belofte van de Industriële Revolutie was dat we meer tijd voor onszelf zouden hebben. Maar in plaats van 4 uur werken we nu 10 uur per dag.”

Laten we AI benutten om alles weg te nemen dat ons weerhoudt van meer menselijke interactie, meer verbindingen en meer met onze naasten zijn

“We hebben nu weer de kans met AI. Laten we AI benutten om alles weg te nemen dat ons weerhoudt van meer menselijke interactie, meer verbindingen en meer met onze naasten zijn. Het mooiste is: dat kan. Er is niks wat wij nu niet kunnen om dat te implementeren. Het is een keuze.”