Op zoek naar de bron van intelligentie, voor de collectieve waanzin compleet wordt

Voor je een transitie bewust kan meemaken, moet je deze eerst zien en begrijpen. De politieke waanzin in onze maatschappij doet sterk vermoeden dat de oorzaak van het probleem niet gezien wordt, waardoor alle aandacht gaat naar fenomeenbestrijding. Kijk naar het Cambridge Analytica-schandaal en hoe social media als grootste propagandamachine uit de geschiedenis onze democratie zomaar te grabbel gooit. In dit artikel ga ik op zoek naar de bron van intelligentie, voor de waanzin compleet wordt.

Het topje van de ijsberg

Als we één constante in al onze vooruitgang zien, is dat de toenemende complexiteit. Steeds weer ontstaan transitiegolven om onze systemen aan te passen aan die realiteit. Zo lees je op Bloovi vaak over de industriële revolutie 4.0, al lijkt dat maar het topje van de ijsberg. Onder het oppervlakte is er namelijk een evolutionaire transitie gaande die te vergelijken is met de verschuiving van eencellige naar meercellige organismen.

Inderdaad, ver voorbij een industriële revolutie, zelfs groter dan de landbouwrevolutie. Je kan het geheel begrijpen als de superpositie van deze drie verschillende transitiegolven: de technologische, maatschappelijke en evolutionaire transitie. Juist omdat alle transities lijken samen te komen, ontstaat er een toenemende collectieve waanzin. Om die waanzin te kunnen kaderen, hoor je het complex probleem van intelligentie te begrijpen: de emergente eigenschap van bewustzijn.

Na vele neurologische studies hebben we de bron van bewustzijn nog steeds niet gevonden. Recente inzichten lijken erop te wijzen dat bewustzijn van veel dieper komt. Stuart Hameroff (University of Arizona) wijst naar geheugen in de nanotubes van onze cellen. Er ontstaat nog meer aanhang voor een radicalere stelling: bewustzijn als een oerkracht die die de emergentie van de quantumwereld kan verduidelijken.

Voor wie daar meer wil over weten, verwijs ik graag naar het werk van Donald Hoffman (UCLA) of Max E. Tegmark (MIT). Het voorstel van de onderzoeksgroep waartoe ik zelf behoor, gaat zelfs nog een stap verder: we zien het als een emergentie vanuit de cybernetische wereld. Hoe die cybernetische wereld op zichzelf staat, vraagt echter meer uitleg dan we in dit artikel kunnen toelichten.

Transformatie en transitie

Bewustzijn als een oerkracht betekent dat die energie op een of andere manier transformeert naar wat wij als de menselijke geest ervaren. Let op, transformatie en transitie zijn geen synoniemen. Transformatie betekent dat je het omvormt. Transitie betekent dat je het verschuift.

In de bergen bijvoorbeeld kan je veel potentiële energie vergaren met een stuwmeer. Boven in die bergen heb je niet veel aan die energie, je moet nog een transitie doen om die energie naar je woonkamer te krijgen. Om dat mogelijk te maken, transformeren we de potentiële energie naar hoogspanning elektriciteit. Als hoogspanning legt de energie de meeste afstand af, dan transformeert het naar netspanning om veilig te verspreiden naar de woonkamers en daar kan die elektriciteit transformeren naar bruikbare energie.

Op een gelijkaardige manier gaan we drie bewustzijnstransformaties bekijken, het start bij jezelf en transformeert naar: de machines, het collectief of dieper in jezelf. De transformatie naar machines heeft te maken met de technologische transitie. Die collectieve transformatie heeft te maken met de maatschappelijk transitie en de zelftransformatie met de evolutionaire transitie.

Gezien het gaat over een superpositie zijn alle transformatievormen aanwezig. Hierbij is het juiste evenwicht vinden een uitdaging. Een evenwicht tussen wat onze machines ondersteunen, wat onze maatschappij voorziet en wat we als persoon opnemen.

Complexe automatisatie

Voor transformatie naar machines kan je de intelligentie in een algoritme steken, dan maak je complexe automatisatie mogelijk. Inderdaad dat staat vandaag bekend als Artificiële Intelligentie. Het effect van complexe automatisatie is dat we het begrijpen dan ook aan de machines overlaten. Vraag maar eens bij Google hoe deep learning juist werkt. Ze weten het niet of beter gezegd, het kan niet geweten zijn. Dat heeft Searl met zijn gedachte-experiment ‘De Chinese kamer’ al in 1980 glashelder gemaakt. Vele experts binnen de AI zien dat experiment als een doodsteek in plaats van een doorstart in het nieuwe denken.

Wat het gedachte-experiment aantoont, is dat intelligentie al bestond en in het algoritme gestoken werd. Ze werd dus niet gemaakt, maar enkel getransformeerd. Juist dat is het nieuwe denken. Elke transformatie heeft zijn voor- en nadelen. Met Artificiële Intelligentie (AI) kunnen we routinetaken uitbesteden aan computers, maar horen we waakzaam te zijn voor de ethische gevolgen van het niet meer kunnen weten. Juist door gebrek aan inzicht in deze eigenschap is de ontwikkeling rond AI een mogelijke bedreiging voor mensen. Hoe dat juist gevaarlijk wordt, zal later nog verduidelijkt worden.

Het nieuwe denken opent hele nieuwe richtingen van ontwikkeling die niks met automatisatie te maken heeft. Zoals de transformatie naar het collectief, dan steek je de intelligentie in een platform en maak je complexe coördinatie mogelijk. In dit geval blijft het begrijpen bij de mensen. Met complexe coördinatie realiseer je Collectieve Intelligentie (CI) en dat doet bijna het omgekeerd van wat AI doet. Het zorgt voor Intelligentie Amplificatie (IA).

De experimenten en inzichten rond IA zijn boeiend genoeg om een heel artikel over te schrijven, maar dat zou ons nu te ver doen afdwalen. De essentie van IA is dat de grens waar jouw gedachte eindigt en waar die van een ander begint oplossen. Zo zie je dat een sterke gemeenschapszin transformeert in een hive mind.

Natuurlijke evolutie van collectieve waanzin

De schaduwkant van collectieve intelligentie is de collectieve waanzin. Het begon met internet trolls, die er een hobby van maakten om anderen tot waanzin te drijven. Tot dan was de waanzin nog niet georganiseerd. Dat wordt het met onder meer Cambridge Analytica die digitale marketing-technieken gebruikte om de grote groep van twijfelaars tijdens de verkiezingen een duwtje in de richting van hun klant te geven.

Die waanzin is ontworpen - het kan nog erger - als het een natuurlijke evolutionaire groei wordt. Net zoals bij de ondergang van het Romeinse Rijk lijkt de totale collectieve waanzin niet ver af. Met onze huidige realiteit van een narcist in het Witte Huis en een jong kind als groene messias lijkt Caligula niet ver af. Voor wie Caligula niet kent, hij was de Romeinse keizer die zijn paard benoemde tot senator.

Rond de natuurlijke evolutie van collectieve waanzin maak ik me persoonlijk veel zorgen over een puberende generatie die nu via sociale media collectief door de puberale fase gaat. Gevoelige kinderen krijgen vandaag dat duwtje zodat ze psychisch ziek worden. Ik vrees dat we verschuiven van een borderline generatie die ons van crisis naar crisis bracht naar een psychotische generatie die wel eens het begin van het einde inluidt. Het begin van het einde wordt duidelijker als we de derde bewustzijnstransformatie beschrijven.

Het hoger-bewustzijn

De derde bewustzijnstransformatie bekom je door intelligentie in zelftransformatie te steken. Zo bereik je de complexere vorm van bewustzijn, het hoger-bewustzijn. Hoger-bewustzijn is vooral een term die we bij spirituele ontwikkeling kennen. Ik beweer echter dat het een normale evolutionaire transitie is die we bij andere dieren ook zien. Meestal zien we bij andere dieren primitief gedrag. En toch kan een dier af en toe zo helder zijn, dat het lijkt alsof ze even bewust zijn als wij. Mijn mening is dat ze dat ook even zijn. Ontwaken doe je maar voor even en na heel wat arbeid, want het lichaam is nog niet ontwikkeld om lang in dat hoger-bewustzijn te blijven.

Merkwaardig genoeg kan je juist hoger-bewustzijn begrijpen door te kijken naar primitiever bewustzijn van je lichaam en hoe die kan ontwaken. Zoals luisteren naar je hart en beslissingen vanuit je buikgevoel. Rond lichamelijk ontwaken kennen we zelfs systematische voorbeelden, zoals het fenomeen ‘runner’s high’. Als je mentale arbeid verricht, zal het ontwaken een ervaring zijn van wijsheid. Wanneer je spirituele arbeid verricht, wordt het een goddelijke ervaring. Als je dan eenmaal ontwaakt, vraag het heel veel zelfdiscipline om niet door te schieten. Doorschieten, door het als een verslaafde heel de tijd op te zoeken of als een idioot op alles wat je kent te projecteren.

Het hoger-bewustzijn is een evolutionaire transitie. In dit spel hebben mensen voorlopig de leiding, door de andere twee bewustzijnstransformaties komt die positie in gedrang. Om het effect te kunnen zien, kijken we naar onze gedomesticeerde dieren. Zij vertonen niet dezelfde scherpe spirit als hun wilde neven. Wat ik met de toenemende macht van collectieve transformatie zie, is eigenlijk een vorm van zelf-domesticatie. Om dat te verduidelijken, keren we terug naar Cambridge Analytica en hoe zij sociale propaganda realiseerden.

Social media propaganda is veel beter in mensen manipuleren dan massapropaganda, omdat ze werkt op het gesocialiseerde deel van jezelf. Het platform bestond al, dit was ons sociale media landschap, en ook de algoritmes bestonden al. De combinatie leidt tot complexe automatische coördinatie, juist dat brengt ons tot wat zelf-transformatie doet: bewustzijn is het beheersen van die complexe automatische coördinatie. Denk maar aan hoe je lichaamsbewegingen complexe automatische coördinaties zijn die je beheerst Met andere woorden, je steekt intelligentie in beheersing en je bereikt bewustzijn.

Cambridge Analytica

Zonder het te weten was Cambridge Analytica een kracht die zelftransformatie voor de hive mind realiseert, ten koste van het persoonlijke bewustzijn. Dat doe je juist door beheersing van sociale regels door onder andere propaganda. Vandaag gebeurt die beheersing nog door mensen. We zien hoe AI-onderzoekers proberen machines zelftransformatie te geven om nog complexere automatisaties mogelijk te maken. Dat lijkt de beste weg om overheerst te worden.

Je combineert namelijk het verlies aan persoonlijkheid, door de collectieve transformatie, met het verlies aan begrijpen, door de technologische transformatie, en zo kom je aan machines die ons beheersen en zelf-bewustzijn ontwikkelen.

De parallellen met de evolutionaire verschuiving van eencelligen naar meercelligen zijn enorm. We zien hoe mensen vandaag ingeplugd zijn in sociale media, het is nog geen overheersende machine zoals in de film The Matrix, maar we zijn wel op die weg. In zekere zin is de Matrix film nog erg eupotisch verhaal, want daar blijven de mensen zelfbewust. Vanuit evolutionaire studies merk ik een veel somberder verhaal. Denk maar aan dieren die ondergronds gaan leven en zo hun zicht verliezen. Juist zo zijn we door onze maatschappelijke evolutie onze spirituele kant verloren.

Sinds de landbouwrevolutie, en versterkt met de industriële revolutie, verloren we onze verbondenheid met de natuurlijke wereld, en daarmee het spiritueel bewustzijn. Ik maak hierbij een sterk onderscheid tussen spiritueel en religieuze bewustzijn. We vinden het spirituele bewustzijn als we ontwaken dicht tegen de bron van die oerkracht en ons één voelen worden met de natuur.

De religieuze ervaring beperkt zich tot de mens en zijn cultuur en is deel van onze maatschappelijke transitie. In onze nieuwe verhalen integreren we de spirit in onze technologische transitie. The Oracle in The Matrix beschrijft het als de bron en de noodzaak om daar naar terug te keren.

Geen tijd om te wanhopen

Eerder merkte ik op dat we verschuiven van een borderline generatie naar een psychotische generatie. Je kan psychose als de schaduwkant van zelftransformatie zien, in dat geval is het ontwaken geen gezonde ervaring. Als je ontwaakt door harde arbeid is het gezond, je lichaam is dan verbouwd voor dat ontwaken wat door lichaamseigen drugs verzilverd wordt. Je kan door psychedelische drugs dat ontwaken forceren en dat kan gevaarlijk psychotisch zijn. Het kan evengoed nuttig zijn, om diepe trauma's te behandelen. Toen de psychedelische ervaring plots maatschappelijk terug was in de jaren 60, hebben we het echter niet gedomesticeerd maar verdrukt.

De oorlog tegen psychedelische drugs en het bevriezen van al het onderzoek lijkt erg gelijkaardig aan de ontkenning van de klimaatopwarming. Het kan best zijn dat onze bewustzijnstransformatie ons sneller naar het einde van de mensheid brengt dan de huidige klimaatopwarming. Ik schat dat de bewustzijnstransformatie tegen het einde van de 21ste eeuw grotendeels achter ons ligt, zo radicaal is de klimaatopwarming gelukkig niet. Het laatste wat we mogen doen, is van ontkenning naar wanhoop gaan. Er is geen tijd om te wanhopen.

Wat we vandaag vooral nodig hebben, is meer inzicht en ondersteuning voor zelf-transformatie. Je kan ook platformen en algoritmen ontwikkelen om zelftransformatie te ondersteunen. Hoe je platformen bouwt om zelf-transformatie te ondersteunen, konden we demonstreren met een peer-learning platform. Dat was nog deel van mijn doctoraat.

Als ondernemer bouw ik met verschillende start-ups aan algoritmen voor zelf-transformatie. Toch mis ik daar nog de nodige ondersteuning om helemaal door te breken. In de tussentijd blijven we netwerken en artikels schrijven om verder in deze richting te kunnen groeien.