Elise Caluwaerts & Jasna Rokegem (Photo: ©Alexander Popelier)

Wat als we drama en emotie konden vertalen in kleur? Rood voor boos. Groen voor happy. Blauw voor zen. Om maar te zeggen. De mensheid zou een pak makkelijker te lezen zijn. In hun project ‘Opera on Brainwaves’ voegen techontwerpster Jasna Rokegem en sopraan Elise Caluwaerts de daad bij de droom. “Wij verbinden drie werelden met elkaar: mode, opera en wetenschap. Hoe mooi is het om vanuit die connectie een heel nieuw universum te bouwen?”

Elise Caluwaerts is te laat voor onze virtuele meeting. Haar tandarts in Londen kwam pas drie kwartier na afspraak aanwaaien op zijn praktijk, met enkel een nonchalant file-excuus. De zangeres sakkert, zich uitgebreid verontschuldigend. Een beetje meer emotionele intelligentie kan onze man dominated world best gebruiken, heeft haar partner-on-stage Jasna Rok – fashionalias van Jasna Rokegem – net betoogd.

“Niet dat ik van mijn projecten een feministisch statement wil maken (lacht). Maar emoties blijven toch nog altijd een beetje een ‘vrouwending’. Terwijl empathie dé werkskill van de toekomst is. En het is zo’n vitaal talent voor onze samenleving vandaag.”

Jasna Rokegem

“Toen ik in 2018 bij NASA werd uitgenodigd om er een keynote te geven, heb ik lang gesproken met hun chief technology. ‘Zijn we alleen in dit big universe?’, heb ik gevraagd. Ah nee, oef, dat zijn we niet. ‘Wat is er dan dat ons anders maakt dan andere wezens?’ Dat we emoties kunnen ervaren, liefde kunnen voelen. Wel, is het dan niet precies dát waar we gigantisch op zouden moeten inzetten?”

Fashion on brainwaves

COVID-19, Black Lives Matter, hoe goed zou het zijn mochten we elkaars emoties beter kunnen lezen en begrijpen, vraagt Jasna Rokegem zich luidop af. Met haar Fashion on Brainwaves collectie, het project waarmee ze vijf jaar geleden afstudeerde aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam, ging ze op zoek naar een universele taal om uitdrukking te geven aan die emoties.

Wij mensen hebben zoveel power die we misschien niet helemaal gebruiken, omdat we er ons niet bewust van zijn. Ik wilde die ongekende kracht zichtbaar maken

“Wij mensen hebben zoveel power die we misschien niet helemaal gebruiken, omdat we er ons niet bewust van zijn. Ik wilde die ongekende kracht zichtbaar maken. Maar de vraag was: hoe kreeg ik zoiets complex als ons brein, het meest ingewikkelde orgaan in the universe as we know it, verstaanbaar voor een groter publiek?”

Het antwoord vond Rokegem op de kruising tussen technologie, neurowetenschap en fashion. Met behulp van een breinsensor ging ze hersengolven visualiseren in kleding die, al naargelang de input, van kleur en vorm kon veranderen. “De Braight-jurk (samentrekking tussen brain en brightness; red.) waarmee Elise al een keertje op de scène heeft gestaan in San Francisco, komt uit die collectie. Minuscule computertjes aan de achterzijde van de jurk analyseren de hersenimpulsen van de drager. Die worden live omgezet in kleur en kleurpatronen, waarin je zelfs complete mental states kan zien.”

(Photo: ©Alexander Popelier)

Filter voor de muziek

Ze was al vijf jaar aan het rondtsjollen met de jurk, vertelt de eerste Belgische fashiontechdesigner olijk. Onder meer een vrouwelijke topingenieur bij NASA gaf er al acte de présence in. “Het was meteen duidelijk hoezeer die dame erop getraind is om in elk soort situatie kalm en beheerst te blijven. Bollywood actrice Adah Sharma heeft ook met Braight gepronkt op de catwalk. (genietend) Je hoorde haar fans uitzinnig schreeuwen, zag de flashes van de fotografen en de jurk begon als een gek te flikkeren. Opwinding alom. Maar pas toen Elise het kleedje droeg op het podium van het Legion of Honor museum in San Francisco stond ik echt aan de grond genageld. Dat was zo bijzonder. Tijdens de opvoering passeerde er een symfonie aan emoties de revue, op amper een paar minuten tijd.”

De jurk creëert een extra dimensie die ingrijpt op de grote emoties waar we in opera altijd naar streven. Dat maakt de ervaring voor mij heel wezenlijk

“De jurk geeft een soort ‘staat van zijn’ weer”, haakt Caluwaerts enthousiast in. “Het is alsof ik zelf een filter word voor de muziek. Dat gebeurt allemaal heel sterk in het hier en nu. Als zanger vertolk je een geconstrueerde werkelijkheid, alles is netjes neergeschreven op papier, en vele anderen hebben het al vóór jou gedaan. Maar het onderzoeken van de muziek gebeurt altijd op het moment zelf.”

“De jurk creëert een extra dimensie die ingrijpt op de grote emoties – extreme verliefdheid, diepe wanhoop – waar we in opera altijd naar streven. Dat maakt de ervaring voor mij heel wezenlijk. Totaal anders ook dan de toffe, maar wat gimmicky ervaring van de 3D-brilletjes in de cinema. Je gaat terug naar de essentie en probeert daarmee te verbinden.”

 

Een blik achter de perfectie

De jurk voegt een empathische laag toe aan de luister- en kijkervaring, legt Jasna Rokegem uit. “Daarmee zijn we aan het pionieren in empathic augmentation. Want emoties zíen doet emoties ervaren. Emoties zijn dan ook erg besmettelijk. Als iemand naast jou nerveus met zijn been op en neer zit te wippen, dan heb je de neiging om te zeggen: ‘Man, stop daarmee, want ik word er zelf zenuwachtig van.’ Emoties zijn overal. Maar we herkennen ze niet altijd even goed. Doen we dat wél, dan wordt het ook makkelijker om onszelf in te leven.”

Emoties zijn overal. Maar we herkennen ze niet altijd even goed. Doen we dat wél, dan wordt het ook makkelijker om onszelf in te leven

Wat de jurk bovendien laat zien, zijn precies die elementen van een performance die zangers doorgaans liefst voor zichzelf houden, vult Elise Caluwaerts aan. “Waar wij als operazangers altijd naar streven, is een ervaring voor het publiek die zo áf mogelijk is. Net zoals balletdansers willen we iets laten zien dat heel erg mooi is, technisch perfect en doorgaans heel erg ingestudeerd.”

“Maar er kunnen altijd onvoorziene dingen gebeuren in live performance. Hoesten of kuchen, een slijmprop – dé nachtmerrie van iedere operazanger (grinnikt). Zo ontspannen als we eruit zien, zijn we meestal niet. En dan zijn er nog die onverwachte reacties of bewegingen vanuit de zaal. Dat soort zaken heeft allemaal invloed op een performance, en dat gaat de jurk ook weergeven.”

Leren van emoties

Fashiontech maakt de luisterervaring een stuk menselijker, ironisch genoeg omdat het technologie is, bedenkt de sopraan schrander. “Elise kan niets meer verstoppen. Ze staat meer dan ooit tevoren naakt op het podium”, observeert Rokegem. “Als ze zich niet comfortabel voelt, dan wéét het publiek dat ook. Daardoor wordt een opvoering ook meer een wisselwerking. Want als luisteraar ga je beseffen dat je impact kan maken op die schijnbaar onaantastbare persoon daar vooraan op de scène.”

Voor toeschouwers valt er ook veel te leren, voegt Rokegem toe. “De manier waarop Elise ademt bijvoorbeeld, hoe zij haar lichaam beheerst, hoe gefocust ze is als ze haar hoogste noten moet catchen of hoe ze zich volledig kan laten zinken in de muziek. Ik zou die vaardigheid heel graag onder de knie hebben, al was het maar om mijn gewone dagelijkse stress onder controle te houden.”

Brug naar de toekomst

De operaproductie die Elise Caluwaerts en Jasna Rok samen op de planken zullen brengen voor Opera on Brainwaves, wordt helemaal van nul af geconstrueerd. “De muziek wordt speciaal voor dit project gecomponeerd”, bevestigt Caluwaerts. “Het zal iets worden met heel intense lijnen. Het hoofdpersonage zijn we op dit moment nog aan het opbouwen. Ook de jurk wordt helemaal nieuw ontworpen, precies op mijn maat, smaak en brein (lacht).”

Wat dat partnerschap volgens ons precies zo interessant maakt, is dat wij bruggenbouwers zijn. We verbinden drie werelden met elkaar: mode, opera en technologie en wetenschap

Om het project te kunnen realiseren, werkt het duo samen met het Stadsmarketingfonds van Stad Antwerpen, Port of Antwerp en Universiteit Antwerpen. “We zijn nu nog op zoek naar de laatste sponsoren. Of liever: partners”, verbetert Jasna Rogekem zich. “Wat dat partnerschap volgens ons precies zo interessant maakt, is dat wij bruggenbouwers zijn. We verbinden drie werelden met elkaar: mode, opera, en technologie en wetenschap. Hoe mooi is het om vanuit die connectie een heel nieuw universum te bouwen?”

“Onze klassieke muziek en opera zijn eeuwenoud, het zijn onze wortels, onze cultuur”, reflecteert Caluwaerts. “Daar houd ik mij bijna dagelijks mee bezig. Waar Jasna vooral mee aan de slag gaat, is de toekomst. In Opera on Brainwaves combineren we die oertraditie en dat superfuturistische. Uiteindelijk is toch de eeuwige vraag in onze evolutie: waar komen we vandaan, waar gaan we naartoe en hoe geven we dat vorm? Dat zegt voor mij toch echt wel iets heel essentieels over mens zijn.”