Jochanan Eynikel: “Bedrijven en hun leiders kunnen niet anders dan meer aandacht schenken aan zin en betekenis”

(Photo by Jan Locus)

Kort voor het uitbreken van de coronacrisis bracht businessfilosoof Jochanan Eynikel zijn nieuwste boek ‘Check in’ uit. De ondertitel ‘Op zoek naar zin en betekenis in bedrijven’ legt perfect uit waar het over gaat: een pleidooi naar meer zingeving, betekenis en verbondenheid. De auteur zegt daarin vooral dat bedrijven vanuit diverse hoeken de noodzaak ervaren om veel meer rond die betekenis te doen en om er eerlijk over te communiceren. Eynikel kijkt ook naar wat betekenis en zingeving inhouden voor het individu en trekt daar ten behoeve van ondernemingen en hun leiders de nodige lessen uit.

Nood aan reflectie

Jochanan Eynikel studeerde filosofie aan de universiteiten van Leuven en Stellenbosch (Zuid-Afrika) en is al sinds 2013 aan de slag als businessfilosoof bij Etion, een Belgische organisatie voor bedrijfsleiders die waardengericht ondernemerschap hoog in het vaandel dragen. “Ik leg me toe op alles wat te maken heeft met ethiek en filosofie in ondernemingen. Eigenlijk heb ik daarin mijn droom gevonden omdat ik op die manier kan aantonen dat filosofie, in tegenstelling tot wat nog vaak wordt gedacht, ook heel wat praktische toepassingen heeft.”

“Ik denk dat er vandaag meer dan ooit nood is aan reflectie in de bedrijfswereld. Een onderneming staat immers niet los van hoe mensen denken, van de waarden waaraan ze belang hechten en van de manier waarop ze in de wereld staan. En juist nu alles zo snel veranderd is, kan het dan geen kwaad om even stil te staan. Dat was al zo vóór het uitbreken van het coronavirus. En die ongeziene crisis heeft die nood aan reflectie over waar we met de wereld en het ondernemerschap naar toe moeten, nog versterkt.”

“Het idee om dit boek te schrijven is er enerzijds gekomen, omdat er op verschillende assen sprake is van een noodzaak aan meer zingeving, en anderzijds omdat daarover in ons taalgebied, op wat academische literatuur na, nog niet zoveel is verschenen.”

Zingeving en betekenis

De woorden ‘zingeving’ en ‘betekenis ‘zijn sinds enkele jaren aan een enorme opgang bezig in het bedrijfsleven, dat bijna vanzelfsprekend ook graag de Engelse termen ‘meaning” en ‘purpose’ hanteert. “Zowel intern - bij de medewerkers - als extern - bij klanten en stakeholders - groeit de vraag wat ondernemingen meer kunnen betekenen dan ze nu vaak doen”, zegt Eynikel.

“Kunnen ze meer zijn dan een werkgever die een loon uitbetaalt? Kunnen ze meer zijn dan een bedrijf dat een product maakt of een dienst levert? Stopt het echt daarbij? Of kunnen ze op andere manieren voor meerwaarde zorgen? Bijvoorbeeld door te focussen op duurzaamheid, of door niet alleen maximale winst voor de aandeelhouders na te streven maar door ook rekening te houden met de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen.”

“Om daar een beter zicht op te krijgen, houd ik in mijn boek zingeving wat beter tegen het licht. Wat betekent zingeving eigenlijk voor de mens? Goed wetende dat dit voor ieder mens voor een stuk anders is. Maar wat zijn de grootste gemene delers? Wat zorgt ervoor dat mensen verbinding ervaren met hun werk en met de wereld? Vandaar ook de titel van het boek. Door te onderzoeken wat leven en werk voor mensen zinvol maakt, probeer ik bouwstenen aan te reiken aan bedrijven zodat ze meer een bron van betekenis kunnen zijn.”

De perfecte storm

Volgens Jochanan Eynikel ervaren bedrijven die noodzaak aan betekenis vandaag vanuit verschillende hoeken. “Consumenten worden kritischer”, geeft hij aan. “En stellen zich toch in toenemende mate vragen of bedrijven wel ethisch handelen en bijvoorbeeld geen gebruik maken van kinderarbeid. En tegelijk is er ook grote druk van de medewerkers. Die willen ook in toenemende mate vooral werken voor een werkgever die ethisch handelt. Bovendien willen ze niet alleen werkbaar werk, dat zowel fysiek als mentaal niet te zwaar uitvalt en dat te verenigen valt met de steeds toenemende sociale en maatschappelijke druk, ze willen vooral ook meer zinvol werk.”

“Onderzoek leert dat liefst 30% van de mensen hun werk zinloos vinden. Dat is eigenlijk een hallucinant hoog cijfer, temeer omdat dit niet betekent dat de andere 70% vinden dat ze de meest zinvolle job ter wereld hebben. De ene na de andere studie, ook op internationaal vlak, bevestigt dat cijfer dat ook al onder de aandacht werd gebracht door David Graeber, die in 2018 het boek ‘Bullshit Jobs’ schreef. Een term waarvan hij benadrukte dat het wel degelijk de werknemers waren die zo over hun baan dachten.”

“Dat wereldwijd zoveel mensen vinden dat hun job zinloos is, geeft aan dat werkgevers een en ander kunnen doen om dat werk veel zinvoller te maken, wat normaal ook moet leiden tot grotere tevredenheid, minder absenteïsme en hogere productiviteit. En dat hoeft niet gepaard te gaan met hoogdravende mission statements of dure woorden.”

Vier bouwstenen van zinvol werk

In zijn boek ‘Check-In’ werkt Jochanan Eynikel rond vier bouwstenen van zinvol werk: de manier waarop de medewerker in het leven staat, de bedrijfscultuur, het doel van het bedrijf en de feitelijke job van de medewerker. “Alles begint altijd bij de mens”, benadrukt hij. “Als bedrijven afkomen met ronkende verklaringen die niet stroken met het persoonlijke referentiekader van de medewerkers, dan bewijzen ze enkel lippendienst aan betekenis, want dan komt die niet genoeg vanuit het hart.”

“Er is niets mis mee om een mooie missie op papier te zetten, want dat kan medewerkers zeker ook motiveren, maar ze moet wel oprecht gemeend zijn en al wie met de onderneming in contact komt, moet dat ook voelen. Wat baat het om luid te roepen dat respect een belangrijke waarde is, als de telefoniste niet vriendelijk is? Wat baat het om over eerlijkheid te spreken als de boekhouding een teveel betaalde factuur niet dadelijk terugbetaalt ?”

“Bedrijven kunnen wel een bron van betekenis zijn als hun missie de medewerkers echt raakt en als zij die missie concreet gestalte kunnen geven in hun dagelijkse werkzaamheden. Overigens blijkt uit ons onderzoek ook dat bijna 8 op de 10 bedrijven zelf vinden dat ze voor meer betekenis moeten zorgen maar dat tegelijk bijna 4 op de 10 bedrijven van zichzelf vinden dat ze daar nog onvoldoende in slagen. Er is op dat vlak dus nog behoorlijk wat werk aan de winkel.”

Staat robotisering betekenis in de weg?

Het feit dat bedrijven het niet altijd gemakkelijk hebben om een bron van betekenis te zijn voor hun medewerkers wil Jochanan Eynikel niet noodzakelijk linken aan de toenemende robotisering die de menselijke verbondenheid onder druk kan zetten. “Het is geen slechte zaak dat we saaie en gevaarlijke jobs in toenemende mate kunnen overlaten aan computers en robots”, legt hij uit.

“En in sommige gevallen kan dat zelfs helpen om jobs van medewerkers van sociale ondernemingen en maatwerkbedrijven meer waarde te geven. Maar we moeten er toch ook goed over waken dat algoritmes niet alle menselijke interactie gaan overnemen. Empathie is computers vreemd en dat kan tot verkeerde beslissingen leiden.”

De kracht van storytelling

Ook over de manier waarop ondernemingen communiceren over zingeving en betekenis heeft Eynikel nagedacht. “Verhalen zijn universeel en zijn hét middel bij uitstek om de betrokkenheid van mensen te verhogen”, zegt hij daarover. “Maar bedrijven die bijvoorbeeld duurzaamheidsverhalen vertellen die achteraf niet blijken te kloppen, krijgen die als een boomerang terug in het gezicht.”

“Denk maar aan wat Volkswagen overkwam ten tijde van de sjoemelsoftware die de hoge stikstofuitstoot verdoezelde. Achteraf is dat bedrijf wel wereldwijd met excuses gekomen, iets wat tien jaar eerder wellicht niet gebeurd zou zijn. Vandaag is Volkswagen de grootste investeerder in elektrische mobiliteit en tegen 2030 wil het bedrijf volledig klimaatneutraal zijn. Dat is ook een signaal van het toenemende belang van betekenis.”

“Ook het feit dat ondernemingen om een betere perceptie te creëren aan zogenaamde greenwashing of purpose washing doen, is op zich al interessant. Het geeft aan dat ‘purpose’ en ‘betekenis’ in toenemende mate de norm worden. Maar veel beter is het natuurlijk als de verhalen authentiek zijn en vanuit de onderstroom naar boven komen. Yuval Noah Harari heeft in zijn boeken duidelijk aangegeven dat alles eigenlijk een verhaal is en dat de mens het enige wezen is dat het vermogen heeft om een intersubjectieve realiteit te creëren door middel van een verhaal. In die zin zijn ‘geld’ en ‘religie’ ook niet meer dan verhalen, waarover ooit een bepaalde consensus is bereikt.”

“De interne verhalen, die gevoed zijn door de onderstroom en niet door de ratio gestuurd zijn, kunnen dan ook enorm krachtig zijn om zuurstof te geven aan de betekenisfunctie van ondernemingen. Zij vormen eigenlijk het spirituele kapitaal van de onderneming. Dat moet niet permanent naar buiten worden gebracht of benadrukt, maar het is wel belangrijk dat de medewerkers van het bedrijf er zich goed van bewust zijn.”

Leiders kunnen de onderstroom tot leven wekken

Om de bedrijven meer te doen inzetten op betekenis, en om daardoor ook voor zinvoller werk te zorgen, is volgens Jochanan Eynikel ook een belangrijke rol weggelegd voor leidinggevenden. “Mensen gaan niet veel veranderen als de top niet het goede voorbeeld geeft”, zegt hij daarover. “Leidinggevenden moeten dan ook de moed hebben om in de onderstroom van hun organisatie te duiken, er de verhalen op te diepen van wat leeft in de onderneming en dat desgevallend ten goede veranderen. Daarvoor is het belangrijk om emotie en ratio te verbinden.”

“Bij bedrijven die al sterk bezig zijn met betekenis en zingeving, zien we dat leiders dat goed kunnen, omdat ze ook goed hebben gekeken naar hun persoonlijke invulling van zingeving. Ze zorgen niet alleen voor een balans tussen emotie en ratio, maar ook tussen ethiek en economie, tussen zingeving en financiële waarde.”

“Ik vond dat ik als filosoof in mijn boek toch ook eens naar de historische context moest kijken en heb dan ook benadrukt hoe sterk de mensen vroeger verbonden waren met de natuur en op het ritme van de seizoenen en van de godsdienst leefden. Nadien is de rede de religie komen vervangen en dat is eigenlijk altijd voort blijven evolueren tot een zeer hoog niveau van rationalisering is bereikt. Op sommige vlakken was de balans op dat vlak wellicht te ver doorgeslagen met zinsverlies en een sterke toename van burn-outs tot gevolg.”

“Misschien keren we nu na de coronacrisis met toenemend thuiswerk wat meer terug naar een manier van werken waarin werk en persoonlijk leven weer meer aansluiting vinden bij elkaar. Zodat mensen als het ware vanzelf hun werk weer als zinvoller gaan ervaren en zodat bedrijven daardoor gemakkelijker zijn gaan inzien hoe het mogelijk is om alvast intern de zingeving en de betekenis te vergroten. “A

“ls ze daar ook zingeving aan kunnen koppelen die ook de klanten en andere stakeholders belangrijk vinden, dan zijn ze volgens mij een stuk beter voorbereid op de nabije onzekere toekomst dan andere organisaties die minder focussen op zingeving en betekenis.”