(Photo by José Luis Roca)
Meer en meer mensen zoeken een andere economie. Met de Gemene-Goed-Economie introduceert Christian Felber een alternatief economisch model dat sociaal, rechtvaardig, ecologisch én democratisch is. De Oostenrijker roept ondernemers op daarin het voortouw te nemen. Al meer dan 500 grote en kleine bedrijven in 25 landen, waaronder België, hebben daar gehoor aan gegeven. Mischa Verheijden sprak met hem.
‘Vandaag staat de economie op zijn kop.’ Met die woorden opent Christian Felber zijn TEDx-talk in Wenen om vervolgens soepeltjes in een handstand te gaan staan. Op zijn rijk gevulde cv staat immers ook: moderne danser.
‘Laten we die terug met de voeten op de grond zetten,’ oppert hij ondersteboven op het podium om zich dan hardop af te vragen hoe dat dan moet. Is het zo? Of zo? Nee, zo en hij staat terug met zijn voeten op de grond.
Dat ons huidig economische model serieus herdacht moet worden, is niet alleen zijn mening. Uit onderzoek blijkt dat meer dan 70% van de wereldbevolking zegt dat het huidige economische model geen zorg draagt voor de planeet en de samenleving als geheel.
Als het er zovelen zijn: waarom kunnen we het dan niet gewoon anders gaan doen, vraag ik Felber wanneer ik hem aan de telefoon heb. “Structuren veranderen niet vrijwillig, zoiets vraagt een inspanning”, klinkt het aan de andere kant van de lijn.
“Er is veel weerstand tegen verandering. Er is ideologische weerstand. Er is de weerstand van zij die denken dat ze iets verliezen als ze veranderen. Er is altijd angst voor verandering. Veranderen is nooit vanzelfsprekend.”
“Daarom is er nog altijd weerstand van economen die nog steeds een ideologie en paradigma delen dat streeft naar eindeloze groei en mensen in competitie tegen elkaar opzet. Er zijn regeringen die geïnstrumentaliseerd worden door machtige belangengroepen en eerder bereid zijn naar hen te luisteren dan naar de meerderheid in hun land.”
“En bedrijven zijn getraind te denken dat de business van een bedrijf business is. Dat de bottom line van zakendoen winst maken is. Ze zijn veel minder of helemaal niet getraind te denken dat het doel van een bedrijf het algemeen belang dienen is.”
“Dat vraagt een compleet andere attitude, een ander wereldbeeld en ander onderwijs in business-scholen, economische faculteiten en zelfs de basisschool. Dat is nu niet het geval: toekomstige leiders, managers en ondernemers krijgen nog steeds een misleidende opleiding.”
“Het zijn enkele van de redenen waarom er geen verandering plaatsvindt, terwijl meerderheden daar wel om vragen”, aldus Felber.
Schoolboekcontroverse
Felber heeft die weerstand zelf ook aan den lijve ondervonden. In 2016 kreeg zijn model van de Gemene-Goed-Economie in Oostenrijkse handboeken economie een plaats naast de theorieën van bekende economische denkers als John Maynard Keynes, Karl Marx, Milton Friedman en Friedrich August von Hayek.
In een open brief aan de minister van onderwijs bekritiseerden meer dan honderd Oostenrijkse economen de opname van Felbers theorie in de schoolboeken. Voor hen past hij niet in dit rijtje, omdat Felber geen economische opleiding genoot en geen publicaties op zijn naam heeft staan. Zijn criticasters zien hem vooral als een politiek activist.
Als reactie op de kritiek verving het ministerie Felbers theorie door die van Amartya Sen. Christian Felber, die zelf verrast was naast grote economische denkers te mogen staan, wees erop -zoals hij later in het interview vertelt- dat Adam Smith evenmin een econoom was.
Autodidact
Hoe komt iemand zonder economische achtergrond op het idee om een alternatief economisch model te bedenken, wil ik van de Oostenrijker weten. “Ik wilde altijd universele wetenschappen studeren, maar er is geen universiteit op aarde waar je die opleiding kunt volgen. Daarom heb ik voor een autodidactische opleiding gekozen, waarbij ik allerlei kennisbronnen en wijsheid raadpleegde.”
“Aan de andere kant ben ik al meer dan twintig jaar geëngageerd bezig met de omgeving, sociale rechtvaardigheid en democratie. Het is dus een lange weg van denken over de toestand van de wereld en het ontwikkelen van oplossingen en voorstellen om die te verbeteren.”
“Bovendien voel ik een heel diepe connectie met en liefde voor deze planeet, haar schoonheid en de mensen die erop leven. Het is een heel sterke wens van mij om het leven en de planeet te beschermen en bij te dragen aan een eerlijke en zachtaardige behandeling van mensen onderling, naar andere species en de omgeving. Dat is wat mij drijft.”
Ecologische mensenrechten
In die drijfveer staat hij niet alleen. Vorige maand nog publiceerde Bloovi een interview met econome Kate Raworth die met haar donutmodel ook een alternatief voor ons huidig economisch model voorstelt.
Bij zijn presentatie tijdens het Festival van de Gelijkheid in de Triodos Bank in Gent toonde Felber onder meer een slide met daarop de donut van Kate Raworth, een visie die hem naar eigen zeggen enorm inspireerde. “Tot zover heb ik Kate een keer of vijf ontmoet”, zegt Felber. “We hebben samen zelfs een vergelijkende samenvatting van onze modellen gemaakt.”
“Kate bouwt voort op de door het Stockholm Resilience Center vastgestelde planetaire grenzen (zie afbeelding hierboven; nvdr). Ze pakte dat plaatje en ontwikkelde het verder tot de inmiddels bekende donut. Op die donut heb ik dan een verdergaand idee ontwikkeld, dat van de ecologische mensenrechten. Een idee waartoe Kate me dus inspireerde.”
Gemene-Goed-Economie
Zo biedt Christian Felber met zijn Gemene-Goed-Economie ook een alternatief model om de economie radicaal te transformeren. Een economie die streeft naar ware winst, dat ook de titel van de Nederlandse vertaling van zijn boek is en waarin hij zijn model uit de doeken doet. ”Het is een holistisch alternatief met alternatieve ideeën voor alles: voor onderwijs en lesgeven, voor politiek, voor het runnen van een bedrijf, voor economisch denken,...”
“In de kern gaat het erom dat economische activiteiten het gemene goed dienen. En als dit wordt erkend en goedgekeurd, dan wordt het bijdragen aan het gemene goed op alle niveaus van de economie gemeten, waardoor investeerders, consumenten en ondernemers hun gedrag en strategieën hierop afstemmen.”
“De tweede kerngedachte is dat de economische actoren die zich meer consequent in die richting begeven daar ook voor beloond moeten worden. Dat is het tegenovergestelde van wat er vandaag gebeurt.”
“We moeten dat omkeren zodat niet langer zij die de samenleving schaden beloond worden maar wel zij die goed doen voor de samenleving, in de zin van het vervullen van fundamentele waarden die we allemaal delen.”
Fundamentele waarden
Felber rekent op bedrijven om het voortouw te nemen in het realiseren van een Gemene-Goed-Economie. Al blijkt in de praktijk dat het eerder andersom is: bedrijfsleiders deden een beroep op Felber om zijn idee voor een radicale transformatie van de economie verder uit te werken.
“Als auteur heb ik intussen vijftien boeken geschreven. In ‘50 Vorschläge für eine gerechtere Welt’ ontmasker ik de valse waarden waarop ons huidig economisch systeem is gebaseerd. Daarin stel ik onder meer dat een sociale, gezonde, ethische en menselijke economie op andere waarden is gestoeld dan de huidige economie. Waarden waar we het eigenlijk allemaal over eens zijn: menselijke waardigheid, solidariteit, rechtvaardigheid en duurzaamheid oftewel het gemene goed. En bedrijfsactiviteiten zouden zich eigenlijk consequent op deze fundamentele waarden moeten richten.”
“Van tal van ondernemers kreeg ik de reactie dat het de nagel op de kop was. Ze stelden voor dat ik mijn idee van een Gemene-Goed-Balans verder zou uitwerken. Het was hun idee dat ik ‘Ware winst. De gemene-goed-economie als wegwijzer' zou schrijven. Om dan te zien of het idee zou resoneren. Als er een positieve resonantie op zou komen, implementeren we het, zo zeiden ze: ‘we zijn immers ondernemers’. En dat is wat er gebeurde. Ondertussen zijn we in meer dan vijfentwintig landen in alle continenten actief.”
Gemene-Goed-Balans
Het concrete idee dat Christian Felber verder uitwerkt, is dat van een Gemene-Goed-Balans voor ondernemingen. Een balans die verder kijkt dan omzet en winst en laat zien hoe ecologisch, sociaal, solidair, rechtvaardig en democratisch een organisatie is.
“Het is eigenlijk een idee van Adam Smith. Hij dacht na over hoe landen welvarend worden: wat het gemene goed is van een democratische samenleving waarin de economie bijdraagt aan de verbetering van de samenleving.”
“Smith had het niet alleen over financiële en materiële welvaart. Hij had het over holistische welvaart. Hij was geen econoom, maar een moraalfilosoof. Hij droomde over de welvaart van de natie. Mijn idee is dus niet vreemd of exotisch. Het gemene goed was altijd het doel van grote economische denkers”, aldus Felber.
Mijn idee is niet vreemd of exotisch. Het gemene goed was altijd het doel van grote economische denkers
“Om als individueel bedrijf aan dat oorspronkelijke idee van Adam Smith en andere grote denkers bij te dragen, is onze methodologie om de samenleving te vragen wat volgens hen de meest relevante waarden en dus doelen zijn. In politieke theorie is het helder dat de hoogste waarden van een democratische samenleving fundamenteel zijn. In het beste geval zijn ze verankerd in de grondwet.”
“Aan de hand van onze scorecard - we noemen hem Matrix- identificeren en definiëren we de meest relevante doelen hoe een bedrijf kan bijdragen aan het gemene goed en het vervullen van de waarden in al die gebieden.”
“Dat passen we toe voor alle stakeholders van een bedrijf: voor de leveranciers, de medewerkers, klanten en de eigenaren. Of voor de samenleving als geheel, toekomstige generaties en onze dierbare planeet.”
Human development
Felber ziet zijn werk als een ‘meaningful job’. Dat staat in schril contrast tot de zogenoemde bullshit jobs -jobs die als ze zouden verdwijnen door niemand gemist worden, ook niet door zij die die jobs uitoefenen- die in 2018 veelvuldig in het nieuws waren. Volgens hem is het daarom belangrijk dat kinderen op school ook soft skills leren ontwikkelen. “Soft skills maken het mogelijk menselijke relaties te laten floreren. En dat is het belangrijkste van alles, omdat alleen dan welbevinden zich ontvouwt. Het maakt mensen gelukkig en gemotiveerd en daardoor ook productief en efficiënt.”
“Ik zou het ‘human development’ noemen. En zelfs wijsheid. Wijsheid is belangrijker dan kennis. Eerst moet je wijs zijn en dan kun je wereldkennis accumuleren.”
De Nederlandse vertaling (Ware Winst) van Christian Felbers boek, uitgegeven door EPO, kan je bestellen via deze site.
