Deze Vlaamse ondernemer wil kansarmoede uit onze maatschappij: “Ik trek me op aan het voorbeeld van de vrouwenbeweging”

Als we een titel willen plakken op zijn rol, noem het dan ‘Consultant Foreign Direct Investment’. Een mond vol, geeft de ondernemer zelf toe. Waar het concreet op neerkomt, is dit: Theo Vaes begeleidt buitenlandse bedrijven die naar Europa komen. Dat doe hij al drie decennialang met veel plezier. Maar de laatste zeven jaar krijgt vooral een andere bezigheid zijn aandacht: ArmenTeKort. Een vzw die Vaes, samen met Marijke Moens, heeft opgericht om kansarmoede uit onze maatschappij te krijgen. “Ik hoor velen zeggen dat het niet mogelijk is om kansarmoede af te schaffen, maar ik trek me op aan het voorbeeld van de vrouwenbeweging in de vorig eeuw: zij zijn er ook in geslaagd om grote verandering te brengen.”

Hij heeft kansarmoede niet gevonden, kansarmoede heeft hem gevonden. Zo antwoordt Theo Vaes op de vraag hoe hij op het idee van ArmenTeKort is gekomen. “Ik leer graag bij”, zegt hij. “Ik lees tientallen tot wel honderden boeken, essays en artikels over een bepaald onderwerp om goed te begrijpen waar het over gaat. Nu ben ik bijvoorbeeld aan het leren over hoe je de islam en de evolutieleer samenbrengt op een bindende manier. Bijzonder fascinerend vind ik dat!”

Maar enkele jaren geleden kwam het onderwerp kansarmoede op zijn pad toen hij aan het lezen was over de vrouwenemancipatie. “Ik heb daar veel over gelezen en met veel mensen uit de hele wereld over gepraat. Op een bepaald moment heb ik me de bedenking gemaakt dat de onrechtvaardigheid van vrouwendiscriminatie precies dezelfde is als die van kansarmoede. Akkoord, de proporties zijn anders; vrouwen zijn 50% van de bevolking, mensen in kansarmoede in ons land 15%. Maar los van de cijfers zijn er heel wat parallellen.”

Het staat zelfs in de bijbel

Vaes is zich beginnen verdiepen in het onderwerp en tot de conclusie gekomen dat kansarmoede veelal wordt aanvaard als een probleem dat niet kan opgelost worden. “Weet je dat het zelfs in de bijbel staat dat er altijd armoede zal zijn? In de jaren 1900 dachten mensen ook dat het nooit anders zou zijn voor vrouwen. Dat het altijd normaal zou blijven dat de man op de eerste plaats komt, dat ze maar moeten aanvaarden dat ze geslagen worden. Want hun zus, moeder en buurvrouw werden ook geslagen.”

Vrouwen konden lang geen andere mogelijkheden zien. Alsof het een natuurfenomeen was, alsof het zo moest zijn en blijven. Maar op een gegeven moment zijn er toch vrouwen rechtgestaan die wél de zaken in vraag stelden, die wél andere mogelijkheden zagen voor zichzelf, hun zussen, moeders en vriendinnen. “De strijd van de Suffragettes is het toonbeeld van wat er mogelijk is, dus ik ben beginnen bestuderen wat de grote doorbraakmomenten waren voor de vrouwenbeweging, wat de mechanismen erachter waren.”

Vanuit de marge

Vierhonderd boeken en papers, en vele gesprekken met experten op allerlei gebieden later dacht hij: “Ik stap de politiek in. Ik word minister van onderwijs of armoede of iets van die grootorde, want ik wil verandering brengen”, vertelt Vaes. “Maar toen ik met collega-ondernemers begon te praten die gelijkaardige ambities hadden maar van wie de politieke carrière maar kort was, heb ik beseft dat de politiek voor mij niet het juiste platform is. Ik kan meer verschil maken vanuit de marge.”

In 2014 zag ArmenTeKort het levenslicht, dat Theo Vaes samen met Marijke Moens lanceerde. “Eigenlijk dànkzij haar, want we hadden samen een marktonderzoek gedaan naar dit onderwerp en op een bepaald moment zei ze: ‘nu moeten we er toch eens iets mee gaan doen met alles wat we weten’. Het is haar doe-gehalte, haar drive om iets te proberen dat gemaakt heeft dat we ArmenTeKort zijn gestart”, vertelt Vaes.

De twee bezielers wisten meteen wat de rode draad van hun nieuwe geesteskind zou worden: empowerment. Theo Vaes legt uit: “Er zijn zowat achttien verschillende definities van empowerment, maar voor ons bestaat het uit twee zaken. Enerzijds is empowerment het zelf kunnen zien dat er andere mogelijkheden te bedenken zijn voor jezelf, het geloof dat het kan, dat je iets kan realiseren.”

Individuele empowerment, noemt Vaes dit ook nog. ArmenTeKort heeft een buddy-werking opgezet om daarbij te helpen. “Je kan wel zeggen dat je mensen wilt leren vissen, maar ze moeten natuurlijk ook eerst goesting krijgen om te leren vissen. Dat bereiken we door kansrijke mensen te koppelen aan mensen in kansarmoede. De kansrijke helpen kansarme mensen hun eigenwaarde in te zien, tonen hen de mogelijkheden en helpen hen terug wat zelfzekerheid krijgen, waardoor ze voor zichzelf weer kansen zien.”

Gerund als een bedrijf

Het buddy-traject is een eerste stap van de empowerment-missie van ArmenTeKort. En het is een belangrijke, want dat geloof in zichzelf is voor kansarme mensen het begin van alles. “We zien verschillende uitkomsten dankzij deze tak van onze werking. Iemand die nog nooit een vaste job heeft gehad, al zeven keer een arbeidstrajectbegeleider van de VDAB over de vloer heeft gehad en die even vaak weer buiten gewimpeld heeft, zegt nu: ‘ik ga een opleiding volgen en solliciteren voor een job’.”

“We hebben ook mensen die hun middelbare diploma niet gehaald hebben maar er nu toch voor gaan. Anderen hebben dan weer opvallend minder zorg nodig: ze hadden een verslaving of zaten in de schulden en kregen daarvoor begeleiding van hulpverleners of schuldbemiddelaars maar hebben dat nu achter zich gelaten.”

Er zijn talrijke voorbeelden. Voorbeelden waar Theo Vaes best trots op is. Al geeft hij ook toe: “We staan zelf niet genoeg stil bij onze successen. Met groot succes hebben we intussen al meer dan 1.000 buddyduo’s gevormd. Ik meen te mogen zeggen dat geen enkele organisatie ons dat nadoet.”

“Maar we kijken vooral naar wat nog voor ons ligt: tegen 2024 willen we er nog 4.000 buddyduo’s bij hebben.” Het is ongetwijfeld de ondernemer in Vaes die altijd maar vooruit blijft kijken, die altijd op zoek is naar verbetering. “We runnen onze vzw als bedrijf: met een tienjarenplan en jaar- en kwartaaldoelen waar we ons strikt aan houden. Net daarom zijn we zo gefocust op wat nog voor ons ligt.”

Systeemfouten aanpakken

Wat nog voor hen ligt, is trouwens niet alleen meer buddy’s in de werking krijgen, maar ook het tweede luik van hun empowerment-missie verder uitwerken. “Het helpt niet dat je iemand leert vissen als je hem vervolgens voor een lege vijver zet. Daarom is een tweede belangrijke poot van ArmenTeKort om de systeemfouten aan te pakken. En die zijn er veel in ons land. Onbedoelde fouten, maar wél fouten die een negatief effect hebben op mensen in kansarmoede.”

Vaes geeft een voorbeeld: “De politiek vindt het belangrijk dat de Vlaming eigenaar kan worden van een woning, dus hebben de ministers vroeger verschillende incentives ontwikkeld om ons te helpen. Denk aan de rente aftrekken van je belastingen, bijvoorbeeld. Alleen worden de woningprijzen door die incentives alleen maar duurder, waardoor mensen in kansarmoede toch weer geen huis kunnen kopen. Dat is een systeemfout.”

Een dure pleister

Of nog eentje: “Uitkeringen in de tijd beperken, actie ondernemen om de tewerkstellingsgraad omhoog te laten gaan, maar dan wel nog 2,8 miljoen euro uittrekken om de voedselbedeling efficiënter te organiseren. Dat is pleisters op een houten been plakken.”

Dat zijn dure pleisters, vindt Theo Vaes. Daarom wil hij met ArmenTeKort zoveel mogelijk mensen mobiliseren om tegen de verkiezingen van 13 oktober 2024 een netwerk te hebben dat krachtig genoeg is om systeemverandering mogelijk te maken. “We hebben in onze buddywerking nu al verschillende parlementairen, professoren en bedrijfsleiders. Mensen met een heel groot netwerk en met de mogelijkheden om iets gedaan te krijgen op hoog niveau. Als we nog eens 4.000 buddy’s erbij krijgen tegen 2024 dan kunnen we al wat teweegbrengen: kiezers informeren over het onderwerp en de keuzemogelijkheden enerzijds - dat is ook opnieuw empowerment - en op termijn wetten veranderen.”

Nederig, maar vurig

En zo komt Vaes toch een beetje in de buurt van de politiek. “Ja, vanop de zijlijn, en dat is goed zo”, klinkt het. “Ondersteunend en heel nederig, maar vurig en vol verlangen”, voegt hij er nog poëtisch aan toe. Hij beseft dat er wel nog een weg af te leggen is. In vele hoofden zitten ook nog vooroordelen en verkeerde mythes rond kansarmoede. “Ik ken de discussie van vangnet versus hangmat, maar bij ArmenTeKort focussen we ons niet op opinies, veronderstellingen of halve waarheden. Wij communiceren met cijfers, en de cijfers tonen bijvoorbeeld aan dat het vangnet zeker geen hangmat is.”

Maar hij ziet ook zeker positieve veranderingen in de geesten van mensen. Niet in het minst bij zijn collega-ondernemers. “Ik zie veel ondernemers die op een diepgaande en overtuigde manier omgaan met de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen. Ze gaan aan de slag met verantwoord ondernemen en kiezen daarbij vaker voor voor het ‘leren vissen’-verhaal dan voor de klassieke filantropische idee van vis geven. Ze geven niet gewoon geld, maar ook hun tijd, product of expertise aan organisaties. Dat is een goede evolutie; de evolutie die we nodig hebben om verandering te brengen en kansarmoede te schrappen uit onze maatschappij.”