(Photo by Lies Willaert)
Van Mark Zuckerberg, Elon Musk of Jeff Bezos zal het niet komen, dus gooit Steven Van Belleghem in zijn nieuwste thriller ‘De upgrade’ ethische vragen rond technologie op tafel. Bestellen we binnenkort massaal designerbaby’s? Worden gepersonaliseerde virussen het perfecte moordwapen? Van Belleghem is ervan overtuigd dat we op een kruispunt staan. “Als het over technologische vooruitgang gaat, staan altijd twee vragen tegenover elkaar: ‘Can we do it?’ en ‘Should we do it?’ Nu steeds meer limieten wegvallen en technologie bijna alles kan, dienen we ons veel meer dan vroeger af te vragen of we iets wel moéten doen.”
Toekomstige topatleten creëren
In zijn eerste thriller ‘Eternal’ stond de queeste naar het eeuwige leven centraal, in opvolger ‘De Upgrade’ zoomt Van Belleghem in op designerbaby’s en gepersonaliseerde virussen op maat. “Ik ben gefascineerd door CRISPR-technologie. Die is ongelooflijk complex, maar het komt in essentie neer op cut-copy-paste. Eén stukje DNA wordt weggenomen, een ander komt in de plaats. Die technologie bestaat vandaag al. De zwakke plek is alleen dat we nog niet volledig in kaart kunnen brengen waar elk gen voor dient en welke invloed het heeft op ons leven.”
“Het is natuurlijk niet verwonderlijk dat dit hét domein is binnen de wetenschap en de technologie waar de meeste ethische vragen over rijzen. Laten we toe dat mensen in de toekomst zelf het geslacht of de huidskleur van hun baby kiezen? Gaan er alleen nog extreem slimme en sterke mensen geboren worden?”
“In mijn boek is een groepje mensen ervan overtuigd dat de mens aan een upgrade toe is. Ze willen mensen slimmer, mooier, empathischer, sterker,… maken. Ze vinden het verbod een gemiste kans, dus gaan ze stiekem aan de slag met DNA. Fictie, maar tegelijkertijd ook géén fictie. Als we wereldwijd geen grenzen trekken en geen afspraken maken over wat we toelaten en wat niet, dan zetten we de deur wagenwijd open voor babytoerisme en voor een illegaal circuit. Als dat vandaag al niet bestaat.”
“Mocht ooit aan het licht komen dat ze in China vandaag al de olympische atleten van 2045 aan het samenstellen zijn, dan zou me dat eerlijk gezegd niet eens geweldig verbazen. Wielrenners gebruikten epo om het zuurstofgehalte in hun bloed omhoog te jagen, en ze begonnen spectaculair harder te fietsen. Misschien kan je er wel genetisch voor zorgen dat toekomstige topatleten geboren werden met veel meer zuurstof in hun bloed?”
De perfecte moord
Vergeet de revolver, de dolk of de Engelse sleutel. Nog voor COVID-19 opdook, was Van Belleghem er al van overtuigd dat het moordwapen in zijn nieuwste thriller een gepersonaliseerd virus moest zijn. “Dat is helaas niet zo vergezocht. Toplui van farmareus Johnson & Johnson vertelden me bijvoorbeeld dat het tijdperk van de blockbuster medicatie voorbij is. We gaan naar gepersonaliseerd maatwerk, naar nichemedicatie die anders is voor mij dan voor jou. De stap van gepersonaliseerde medicatie naar een gepersonaliseerd virus is niet zo geweldig groot. Als je medicatie kan ontwikkelen op maat van één persoon, is een virus op maat van diezelfde persoon dan zo vergezocht?”
“Ik raakte getriggerd door het idee nadat ik een artikel las over de angst van de CIA voor zo’n gepersonaliseerd virus. Ze waren er al mee bezig toen Barack Obama nog president was. De CIA wilde kost wat kost vermijden dat terroristen het DNA van de president te pakken kregen. Als Obama ergens in een hotel logeerde, kwam een gespecialiseerde ploeg meteen na zijn vertrek alle DNA-sporen chirurgisch verwijderen. Zo’n gepersonaliseerd virus is natuurlijk een bijzonder geavanceerde manier om iemand te vermoorden. Als zo’n virus één iemand doodt en al de rest gewoon een lichte verkoudheid bezorgt, lijkt dat brute pech en denkt niemand aan kwaad opzet. De perfecte moord dus.”
Technologisch en wetenschappelijk zullen de komende tien, vijftien jaar steeds meer limieten wegvallen
“Als het over technologische vooruitgang gaat, dan staan altijd twee vragen tegenover elkaar: ‘Can we do it?’ en ‘Should we do it?’ Eeuwenlang was het antwoord op beide vragen altijd eensluidend ‘ja’. Van de uitvinding van het wiel tot de maanlanding: als we het konden doen, dan déden we het ook. Nu zijn we in een ander tijdperk aanbeland. ‘Can we do it?’, is niet meer de dominante vraag. We kunnen bijna alles waar we onze zinnen op zetten. Technologisch en wetenschappelijk zullen de komende tien, vijftien jaar steeds meer limieten wegvallen. Dat zorgt voor een shift. We gaan ons veel meer dan vroeger moeten afvragen of we iets wel moéten doen.”
“Stel dat we embryo’s genetisch zo kunnen programmeren dat ze 100 procent immuun zijn voor borstkanker, moeten we dat dan doen als we vandaag op de ‘normale’ manier 96 procent van alle borstkankers kunnen genezen? Gaan we voor die 4 procent zo’n intrusieve, verregaande genetische aanpassing toelaten? Gaan we die doos van Pandora openen? Het is helemaal geen vergezocht voorbeeld. In China zit een wetenschapper in de gevangenis omdat hij HIV-resistente baby’s had gecreëerd.”
Designerbaby’s en lelijke auto’s
De Vlaamse marketinggoeroe heeft talloze boeken over de customer experience geschreven en reist de wereld rond om er lezingen over te geven. Is zo’n designerbaby op een cynische, zelfs een beetje lugubere manier niet de ultieme customer experience? “Zo had ik er zelf niet over nagedacht, maar ergens klopt het natuurlijk wel. We stellen een auto volledig zelf samen, met alle opties die we handig vinden en alle snufjes die we leuk vinden. We zetten onze smartphones vol apps die we uit een gigantische menukaart zelf kiezen. Zelf de eigenschappen en karaktertrekken van je baby kiezen, is een extreme uitloper van die evolutie. Het grote verschil is natuurlijk dat mensen je hooguit kunnen uitlachen als je een lelijke auto kiest, terwijl designerbaby’s een enorme maatschappelijke en zelfs geopolitieke impact hebben.”
“In mijn boek stellen de bad guys zich de vraag of iedereen wel een upgrade verdient. Ook dat lijkt me niet uit de lucht gegrepen. Als de technologie er is, zullen sommige mensen die voor zichzelf willen houden. Met élke technologie zien we misbruiken. Je kan AI gebruiken om auto’s vanzelf te laten rijden of om killer robots te maken”, aldus de auteur.
Hevige schok
Is Van Belleghem optimistisch of pessimistisch over de richting die technologie uitgaat? “Allebei. Optimistisch op de lange termijn, pessimistisch op de korte termijn. Ik vrees dat we eerst serieus tegen de lamp moeten lopen voor we in actie schieten. Die schok zal hevig moeten zijn.”
“Neem nu Facebook. We weten al jaren dat het haat en verdeeldheid zaait, de voorbije weken is dankzij een nieuwe klokkenluider zwart op wit bewezen dat de algoritmes mensen tegen elkaar opzetten. Toch gaan we er niet weg. Toen Facebook, Instagram en WhatsApp een paar uur platlagen, leek die storing wel het einde van de wereld. We kunnen niet meer zonder. Zelfs de bedrijven die na Black Lives Matter besloten om niet meer te adverteren op Facebook keerden snel met hangende pootjes terug. Zelfs de Amerikaanse overheid durft niet all the way gaan, terwijl Rusland en andere landen via Facebook verkiezingen manipuleren en extremisme verspreiden. Het sociale medium is een regelrechte veiligheidsbedreiging geworden, maar Facebook en co lijken wel untouchable. We moeten absoluut vermijden dat het met andere, nieuwe bedrijven ooit zo ver komt. Zeker als die bedrijven nog veel gevaarlijkere dingen uitspoken dan Facebook.”
De twee hoofdfiguren/heldinnen in ‘De Upgrade’ zijn allebei vrouwen. Gaan zij de revolutie moeten ontketenen? “Vrouwen zijn niet altijd de heldinnen in mijn boeken, hoor”, lacht Van Belleghem. “In mijn eerste boek was de überslechterik een vrouw. Maar in technologie, en dat uit zich ook in boeken over dat thema, spelen vrouwen nog vaak een ondergeschikte rol. Dat is totaal voorbijgestreefd!”
De verandering zal niét van Musk, Bezos of Zuckerberg komen. Dat is ondertussen wel duidelijk. Dus ja, misschien moeten we onze hoop stellen op een nieuwe generatie tech talent, waar vrouwen even sterk vertegenwoordigd zijn als mannen
“Ik ben er rotsvast van overtuigd dat technologie nood heeft aan empathie. Vandaag is het nog te vaak technologie for the sake of technologie. ‘Kijk eens wat ik kan!’ Je kan er niet omheen dat de belangrijkste vertegenwoordigers van die visie op technologie, de rolmodellen van vandaag, allemaal mannen zijn: Elon Musk, Jeff Bezos, Mark Zuckerberg,… En je kan er ook niet omheen dat die mannen geen enkele moeite doen om ethische vragen over technologie aan te kaarten. Ja, ze steunen goede doelen, maar die zijn totaal losgekoppeld van hun bedrijven en van hun competenties.”
“De verandering zal niét van Musk, Bezos of Zuckerberg komen. Dat is ondertussen wel duidelijk. Dus ja, misschien moeten we onze hoop stellen op een nieuwe generatie tech talent, waar vrouwen even sterk vertegenwoordigd zijn als mannen.”
‘Ik lees élke recensie’
Bij muzikanten klinkt het wel eens dat een tweede plaat altijd de moeilijkste is. Het verrassingseffect is weg, het publiek heeft verwachtingen die je moet zien te overtreffen. Is dat ook voor een schrijver zo? “Het schrijfproces verliep veel vlotter dan bij mijn eerste thriller. Die heb ik drie keer herschreven, het tweede boek zat meteen goed. Maar het klopt wel dat de spanning nu groter is. Niemand had verwacht dat ik ooit een thriller zou schrijven, niemand had verwachtingen van dat boek. Nu is dat anders. Wie ‘Eternal’ heeft gelezen, zal nu bepaalde verwachtingen hebben.”
Ik ben geen koppige schrijver die vindt dat alleen zijn eigen creatieve vrijheid en zijn eigen schrijfplezier ertoe doet, ik wil mijn lezers een fijne ervaring bezorgen
Schrijvers zeggen wel eens dat ze geen recensies lezen, of zich er niets van aantrekken. Dat is bij Van Belleghem, als pleitbezorger van de perfecte customer experience, totaal anders. “(lacht) Ik lees élke review! Bij mijn managementboeken waren die altijd positief. De inhoud is objectiever, gebaseerd op cijfers en succesverhalen, er is minder ruimte voor persoonlijke interpretatie. Bij een thriller speelt persoonlijke smaak een veel grotere rol. De ontvangst is subjectiever.”
“De meeste reviews waren bijzonder lovend, maar er zat ook wel eens een slechte tussen. Dan analyseer ik die van A tot Z. Je kan niet élke lezer plezieren, maar ik probeer toch om uit elke feedback – positief én negatief – te leren om het de volgende keer nog net iets anders en iets beter aan te pakken. Ik ben geen koppige schrijver die vindt dat alleen zijn eigen creatieve vrijheid en zijn eigen schrijfplezier ertoe doet, ik wil mijn lezers een fijne ervaring bezorgen. Ik kan bedrijven moeilijk inpeperen dat ze naar hun klanten moeten luisteren, om vervolgens mijn eigen klanten te negeren”, aldus Van Belleghem.
