Matthias Fahy en Helen Versluys

Bewuste consumenten, ambitieuze Europese plannen en de wereldwijde grondstoffenschaarste zetten een turbo op de circulaire economie. Experts Helen Versluys en Mathias Fahy van advieskantoor Möbius begeleiden bedrijven uit verschillende waardeketens om nieuwe, circulaire modellen te ontwikkelen. Die ondernemingen staan voor een complexe uitdaging, want ze moeten cutting-edge technologische innovatie verzoenen met sociale innovatie. “Elke maatschappelijke transitie heeft ongeveer 30 jaar nodig. De circulaire transitie staat nog aan het begin van dat traject, maar ze lijkt nu wel eindelijk écht begonnen.”

Helen Versluys denkt dat de circulaire economie vandaag op een kantelpunt staat. “Mathias en ik draaien allebei al even mee. Het gaat al meer dan tien jaar over de grote doorbraak van de circulaire economie, maar in de realiteit groeit het aandeel van de lineaire economie nog altijd, ten koste van de circulaire economie. Toch zien we nu stilaan een omslag. Start-ups en koplopende bedrijven in diverse sectoren experimenteren en innoveren met nieuwe, circulaire modellen. De circulaire transitie is nu echt uit de startblokken geschoten. Er is nog veel werk, maar de trein is vertrokken. We praten niet meer, we doén.”

De circulaire transitie is nu echt uit de startblokken geschoten. Er is nog veel werk, maar de trein is vertrokken

“De Green Deal van de Europese Unie is een belangrijke motor. Europa heeft de ambitie om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn. Een groot deel van de inspanningen moet de komende acht jaar, tussen nu en 2030, gerealiseerd worden. De circulaire economie is een van de speerpunten van de Green Deal. De meeste mensen denken bij het terugdringen van de CO2-uitstoot vooral aan energie en transport, aan zonnepanelen en windmolens en elektrische auto’s. Maar 45 procent van de uitstoot zit opgesloten in materialen en producten zelf, zoals bouwmaterialen, kledij of elektronische apparatuur. Scherp gesteld: met de energietransitie alleen halen we de klimaatdoelstellingen niet. De circulaire transitie kan een oplossing bieden.”

Producten langer laten leven

De circulaire economie is méér dan recyclage in een nieuw kleedje, benadrukt Mathias Fahy. “We moeten de stap zetten van recyclage naar de binnenste cirkels van de circulaire economie. Vlaanderen hoort vandaag bij de Europese koplopers als het gaat over de selectieve inzameling van afval en recyclage. We recycleren bijvoorbeeld 90 procent van al ons bouwafval. Het probleem is dat het gerecycleerde vaak materiaal van laagwaardige kwaliteit is, enkel geschikt voor laagwaardige toepassingen - zo recycleren we veel hoogwaardige PET-flessen tot huisvuilzakjes. Beter dan niets, maar op die manier hebben we natuurlijk toch nog altijd nieuwe grondstoffen nodig.”

“Recyclage en hergebruik zijn een essentieel sluitstuk van de circulaire economie. Maar het besef groeit dat we veel vroeger moeten starten met het sluiten van de loop van materialen en producten. Centraal staat levensduurverlenging: hoe zorgen we ervoor dat producten lang meegaan én ook zo gebruikt worden? Vaak begint dit bij het ontwerp: producten zo in elkaar steken dat je de verschillende onderdelen ook gemakkelijker uit elkaar kan halen, herstellen of hergebruiken. Bij verlichtingsapparatuur zijn cruciale elementen vaak diep verstopt in het product, zodat ze heel moeilijk te repareren zijn. Je ziet dat overigens bij veel producten. Bureaustoelen zijn vaak complex ontworpen met een mix van diverse materialen – zo passen ze natuurlijk niet erg sterk in een circulaire economie. In de keuken zie je nieuwe verpakkingen opduiken die half karton en half papier zijn. Ze zien er ecologisch uit, maar door de mix van materialen zijn ze niet sorteerbaar en niet recycleerbaar, laat staan herbruikbaar.”

Hoe zorgen we ervoor dat producten lang meegaan én ook zo gebruikt worden? Vaak begint dit bij het ontwerp: producten zo in elkaar steken dat je de onderdelen makkelijk uit elkaar kan halen, herstellen of hergebruiken

“Bedrijven voelen dat consumenten, maar ook overheden de druk opvoeren. Ze moeten beantwoorden aan strengere productnormen. Europa neemt het voortouw in die evolutie, met onder andere het right to repair dat bedrijven dwingt om herstelbare producten te maken. Je ziet nu nog een hardnekkige lobby tegen die strengere normen, maar steeds meer ondernemingen beseffen dat ze circulair moeten worden om hun klimaatdoelen te realiseren.”

Technologische én sociale innovatie

Om de circulaire economie te versnellen, moeten volgens Versluys alle sterren goed staan. “Er wordt vaak gefocust op cutting edge technologie. Die is ook nodig, maar sociale innovatie is minstens even belangrijk als technologische innovatie. Waarom breken kledingbibliotheken niet door? Omdat het in ons DNA zit om spullen, zeker kleding, te kopen en te bezitten. We zien stilaan een gedragsverandering, weg van bezit. Denk maar aan deelauto’s of deelfietsen. Maar sociale innovatie is een complex en langzaam proces.”

We zien stilaan een gedragsverandering, weg van bezit. Denk maar aan deelauto’s of deelfietsen

“De bouwsector is een goed voorbeeld. Het zou de circulaire transitie enorm helpen als we gestandaardiseerd konden bouwen. Maar op eender welke steenweg in Vlaanderen zie je de woningen in landelijke stijl naast de hypermoderne villa’s staan. Dat maakt het sluiten van de loop en het hergebruiken van materialen moeilijk, je kan niet zomaar een raam van een landelijk huis in een moderne woning plaatsen. Op dit moment bouwt men in Vlaanderen ook nog maar weinig met het oog op verandering. We lassen of lijmen alles aan elkaar. Nochtans biedt veranderingsgericht bouwen heel wat voordelen: een gebouw dat kan inspelen op de veranderende behoeften en verwachtingen van de bewoners of gebruikers, waarbij slechts kleine ingrepen nodig zijn om het aan te passen aan een nieuwe situatie, zorgt voor minder grondstoffenverbruik en minder afvalstromen. Om gestandaardiseerd en veranderingsgericht te bouwen, moet je alle schakels in de keten meekrijgen: de architect, de projectontwikkelaar, de aannemer, de sloper, de bewoner natuurlijk,… Iedereen moet overtuigd zijn.”

27.000 nieuwe jobs

Möbius helpt bedrijven als Bpost Future Lab en Barco om te experimenteren met nieuwe, circulaire businessmodellen. “We willen impact maken en we zijn bruggenbouwers. In de circulaire economie komen de twee pijlers van de purpose van Möbius samen. De uitdaging is op ons lijf geschreven. Om de circulaire economie succesvol te maken, moeten veel actoren samenwerken. Die moeten allemaal nog een drempel over: de consumenten, de bedrijven, de overheden, maar ook de banken en andere investeerders. Wij kunnen als neutrale facilitator samenwerkingen ondersteunen en stimuleren, voorbij de grenzen van sectoren of van publiek-private spelers.”

Ondanks de obstakels die nog in de weg staan, zijn Versluys en Fahy optimistisch over de toekomst van de circulaire economie. “Onderzoek toont aan dat de circulaire transitie heel wat mogelijkheden biedt om nieuwe, lokaal verankerde jobs te creëren. Volgens de KU Leuven kan het in België alleen al gaan om 27.000 jobs. Er liggen heel wat kansen voor ondernemingen. Europa maakt heel wat relancemiddelen vrij voor circulaire modellen en lanceert een hele batterij projectoproepen om bedrijven een duwtje in de rug te geven. De overheid heeft een krachtige hefboom in handen. Ongeveer 15 procent van alle uitgaven in België zijn overheidsuitgaven. Als een deel van die overheidsuitgaven – die de overheid hoe dan ook moet doen - voorbehouden wordt voor circulaire producten, kan België zonder extra kosten een turbo zetten op de circulaire transitie.”

Onderzoek toont aan dat de circulaire transitie heel wat mogelijkheden biedt om nieuwe, lokaal verankerde jobs te creëren. In België alleen al kan het gaan om 27.000 jobs

30 jaar voor een transitie

“De grondstoffenschaarste kan een bijkomende motor zijn. Als virgin grondstoffen niet meer beschikbaar of niet meer betaalbaar zijn, is de circulaire economie het enige alternatief. Bedrijven worden al nerveus. Ze zien dat grondstoffen schaars en duur worden, en dat de regelgeving strenger wordt en een bepaald aandeel gerecycleerde grondstoffen oplegt. De vraag naar gerecycleerd materiaal zal toenemen, maar het aanbod moet ook omhoog. Er zijn meer gerecycleerde grondstoffen nodig, van betere kwaliteit. We moeten de hele keten herdenken: van productdesign en -ontwikkeling tot omgekeerde logistiek om al die grondstoffen terug te halen waar we ze eerst naartoe hebben gebracht. “

“Het is een complexe uitdaging, maar we kunnen ze tot een goed einde brengen. Elke transitie heeft ongeveer 30 jaar nodig. De circulaire transitie staat nog aan het begin van dat traject, maar ze lijkt nu wel eindelijk écht begonnen.”