De klimaatverandering is een veelbesproken topic, en nog maar recent kwamen meer dan 12.000 Belgische jongeren op straat om te protesteren tegen de aanpak van hogerop. Hoewel een groot deel van de ecologische winst te boeken valt in energieverbruik en transport, vormt ook het kapitalisme een enorm probleem. Dat verduidelijkt de Duitse ecojournaliste en -activiste Kathrin Hartmann in haar boek 'Groene leugens'. Ze kaart daarin de problematiek rond ‘greenwashing’ aan, en pleit voor veranderingen in het beleid. “Ik ben al 10 jaar bezig met mijn onderzoek, dus ken ik de strategieën om het grote publiek te manipuleren intussen vanbuiten.”

Opgroeien in tijden van Tsjernobyl

Inmiddels kent iedereen het belang van duurzaamheid in al haar vormen: duurzaam produceren, de circulaire economie, milieubewust kopen en ga zo maar verder. Maar het is natuurlijk problematisch wanneer bedrijven duurzaamheid aanwenden als marketingtruc. “Ik heb de evolutie van klimaat- en milieuvervuiling van dichtbij meegemaakt”, begint Hartmann haar verhaal. “Als journalist die opgroeide in de jaren ‘80 heb ik van dichtbij gezien wat desastreuze fenomenen zoals Tsjernobyl hebben aangericht. Iedereen weet dat onze planeet daar nu nog steeds de zware gevolgen van draagt.”

“Ook ontstond er in die periode een soort bewustwording voor ons klimaat en milieu. Rivieren waren in extreme mate vervuild, en Greenpeace voerde actie op de wereldzeeën tegen vervuiling, jacht op walvissen en jonge zeehonden. Er wordt al zo lang over gepraat. Maar de noodkreet van onze planeet om in actie te schieten hebben we gemist.”

Het klimaatrapport van de Verenigde Naties heeft bedrijven wakker geschud, maar op de foute manier

Hartmann herinnert zich nog levendig het rapport dat het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) - een organisatie van de Verenigde Naties - in 2007 publiceerde. “Toen al luidde de conclusie dat het klimaat hoe dan ook drastisch zou veranderen, en dat er nieuwe maatregelen nodig waren. En dat heeft bedrijven wakker geschud, alleen op een foute manier.”

Groene leugens detecteren

De Duitse bedoelt dat veel bedrijven voorzichtig begonnen te experimenteren met duurzaamheid als marketingtruc. Heel veel van hen hadden de wind van voren gekregen over hun gebrek aan maatschappelijk ondernemen, dus werden er steeds meer producten verkocht met duurzame beloftes. Valse beloftes, zo gelooft Hartmann. Vandaar ook de weinig verhullende titel van haar nieuwste boek: Groene leugens.

Ik ben al 10 jaar bezig met mijn onderzoek, dus ik ken de strategieën om het grote publiek te manipuleren intussen vanbuiten

“Je ziet het vandaag nog steeds: bedrijven die voor elk verkocht product zogezegd een bepaald bedrag doneren aan een goed doel”, zucht ze. “Dat gaat dikwijls de cynische toer op. Zo beloofde Iglo (een merk van diepvriesproducten dat oorspronkelijk werd gevoerd door Unilever; nvdr) dat ze voor elk pak frozen fish fingers een vast percentage aan de organisatie WWF schonken om de oceanen te redden. Wel, helaas worden die fish fingers gemaakt van bedreigde vissoorten die in die oceanen proberen te overleven. Voor mij was dat een teken aan de wand om greenwashing te onderzoeken bij bedrijven.”

“Als er een les is die ik heb geleerd, dan is het wel dat hoe schadelijker de kern van het product, hoe uitvoeriger de greenwashingpraktijken van dat bedrijf in kwestie. Ik ben al 10 jaar bezig met mijn onderzoek, dus ik ken de strategieën om het grote publiek te manipuleren intussen vanbuiten.”

Ecologie boven economie

De verbluffende documentaire The Green Lie, waarvoor Hartmann de krachten bundelde met een Oostenrijkse filmregisseur Werner Boote, toont nog vele andere bedrijven die zich schuldig maken aan dergelijke technieken. Je ziet er de journaliste met een Tesla naar een site rijden, waar getoond wordt waarmee de elektriciteit voor zo’n auto wordt opgewekt.

Tijdens ons telefoongesprek haalt ze stevig uit naar kapitalisme. “Dat is per definitie een vervuilend systeem”, hoont ze. “Het is de reden waarom mensenrechten worden geschonden, en waarom het milieu er anno 2019 zo slecht aan toe is. Daarom geloof ik echt dat we moeten strijden voor een systeem dat de rechten van mensen én onze bestaansmiddelen beschermt! Nu wordt er nog te veel gestreefd naar een bloeiende economie en winstbejag van enkele grote jongens. Die dingen krijgen al te lang voorrang op het welzijn van ons allemaal.”

Bedrijven worden soms nog te veel gepamperd. Met een bindende overeenkomst kunnen we hen dwingen om ecologisch verantwoord te ondernemen

Hartmann deinst er alvast niet voor terug om bedrijven te confronteren met hun onzuiver beleid. “Ik krijg telkens weer dezelfde zever te horen”, zegt ze. “We kunnen niet zomaar ons beleid veranderen, klinkt het dan. Of mijn favoriet: ‘we zijn momenteel bezig met de juiste stappen te nemen, daarvoor werken we samen met X’.”

De Duitse activiste gaat nog een stap verder: ze vindt dat de macht van bedrijven met protest moet worden verbroken. “Dat zou kunnen met bijvoorbeeld een bindend VN-verdrag”, illustreert ze. “Bedrijven worden soms nog te veel gepamperd: ze kunnen terugvallen op de regering voor verloren winsten. Maar waarom heeft nog niemand gedacht aan een wettelijk bindende overeenkomst die schuldige bedrijven verantwoordelijk stelt voor de aangerichte schade aan het milieu?”

Als consumenten kunnen we enkel producten en diensten kopen of consumeren, maar als burgers hebben we rechten

Maar welke maatregelen kunnen we vandaag al invoeren? Maatregelen die niet louter een straffende, maar eerder - in de mate van het mogelijke - een preventieve rol vervullen? “Ik denk onder andere aan een aangepast Europees landbouwbeleid dat zich niet richt op grote corporates, maar op sociaal en ecologisch rechtvaardige bedrijven”, suggereert Hartmann. “Of een vervoersbeleid dat investeert in milieuvriendelijk openbaar vervoer in plaats van individueel autovervoer.”

De rol van de burger

Maar de grootste groene leugen is volgens Hartmann misschien wel de rol van de burger. “We zijn op een punt gekomen waarop we niet veel meer kunnen bereiken met incrementele veranderingen”, zegt Hartmann snel. “Oké - ieder draagt een zekere verantwoordelijkheid om pakweg minder vliegreizen te doen of zijn of haar vleesconsumptie terug te dringen. Maar idealiter is dat geen individuele beslissing, en moet het politiek mogelijk worden gemaakt. Niemand heeft eigenlijk recht op een levensstijl die anderen schaadt.”

Verder vindt Hartmann dat we onszelf niet langer als louter consumenten mogen beschouwen. “Als consumenten kunnen we enkel producten en diensten kopen of consumeren, maar als burgers hebben we rechten. Zoals het recht om verandering door te drijven. Want echte verandering komt nooit van de meest machtige partijen, ze wordt steeds van onderaf doorgedreven.”